Eitt skemmtilegt quote eftir þennan ónefnda heimspeking. “Ef fólk myndi aldrei gera kjánalega hluti, ekkert gáfulegt myndi geta verið framkvæmt”

Árið 1987 var kalda stríðið að renna út í sandinn. Gorbatsjov (fyrir miðju) hafði setið tvö ár á valdastóli í Sovétríkjunum og hans helsta baráttumál hafði verið að stilla til friðar við Vesturveldin og binda enda á kalda stríðið. Þetta vildi hann gera til að geta leyst miðstýrðan sovéskan iðnað frá hernaðarframleiðslu svo hann gæti einbeitt sér að neytendavarningi. Þegar Gorbatsjov tók við var um 40% sovéskrar framleiðslu varið í hergögn.

Gorbatsjov var einnig með skýra stefnu í málefnum heimsveldis síns; liðin var sú tíð er sjálfstæð ríki Austur-Evrópu tóku skipunum Kremlverja og biðu þá um leyfi fyrir því sem þau vildu gera. Hann hafði sagt öllum leiðtogum austurblokkarinnar að þeir ættu að vera sjálfstæðir, þeir höfðu allir heyrt þann söng fyrr og trúðu honum ekki. En um þær mundir sem þessi mynd er tekin voru austantjaldsríkin farin að átta sig á því að Gorbatsjov var alvara, en fæstum leist vel á það því það þýddi að þeirra eigin völd voru í hættu.

Frá vinstri eru á myndinni:
Gustáv Husák, leiðtogi Tékkóslóvakíu, gamli stalínistinn sem var vanur að taka skipunum frá Moskvu. Hann hafði þó fyrst verið hlynntur umbótum Dubceks. Árið 1989 var hann orðinn elliær eins og þeir flestir og var neyddur til að segja af sér af flokksfélögum sínum.

Todor Zhivkov, leiðtogi Alþýðulýðveldisins Búlgaríu til margra áratuga. Hann var ásamt Husák og Honecker einn af tryggustu og ósjálfstæðustu bandamönnum Sovétmanna. Hann hafði eitt sinn stungið upp á því við Brézhnev hvort Búlgaría gæti ekki orðið 16. sovétlýðveldið, en lenti þó upp á kant við Gorbatsjov vegna sölu hans á sovéskri olíu til vesturlanda.

Erich Honecker, leiðtogi Austur-Þýskalands. Eflaust einn af litlausustu karakterum austurblokkarinnar, hann var hundtryggur framan af en var þó lítið gefið fyrir endurbætur Gorbatsjovs sem hann sagði að myndu ganga að kommúnismanum dauðum. Honecker var einn af fáum mönnum innan Austur-Þýskalands sem vissu hversu stórskuldugt landið var á meðan hann og nomenklatúran lifði í vellistingum á vestur-þýskum gjaldeyri. Árið 1989 varð landið gjaldþrota.

Hægra megin við Gorbatsjov er Nicolae Ceausescu, einræðisherran í Rúmeníu. Hann var einræðisherra af gamla skólanum, stjórnaði landinu með með stalínískum brag; í gegnum ótta og ofbeldi. Hann hafði komið upp mikilli persónudýrkun og heillaðist af Norður-Kóreiskum og Kínverskum stjórnarháttum. Rúmenía var hyllt á vesturlöndum fyrir það hversu sjálfstætt landið var gagnvart Sovétríkjunun en í raun var Rúmenía fátækasta og ömurlegasta landið í austurblokkinni og eina kommúnistaríkið sem féll með blóðsúthellingum árið 1989.

Wojciech Jaruzelski, hershöfðinginn yfir Alþýðulýðveldinu Póllandi, eini kommúnistaleiðtoginn úr hernaðarstétt. Hann komst til valda til að stemma stigum við verkalýðsfélagið Samstöðu árið 1981, kom á herlögum árið 1983 en neyddist til að afsala sér völdum árið 1990 eftir að hafa reynt allt, bæði ofbeldisfullar og friðsamlegar aðgerðir til að bæla niður óánægju verkafólks í landinu. Ekki að ástæðulausu sem Pólland var kallað Akkilesarhæll Sovétmanna.

Að lokum János Kádár, leiðtogi Ungverska alþýðulýðveldisins sem gamli stalínistinn sem hóf feril sinn í skugga Sovétmanna eftir uppreisnina 1956. Hann lét hengja fyrirrenna sinn Nagy, og hóf miklar hreinsanir í flokknum og landinu. Þegar leið á árin og tókst að vinna sér inn einhverja hylli og virðingu. Hann var þó neyddur til afsagnar af yngri flokkshestum árið 1988.

Ríkin stóðu mishöllum fæti eftir að Gorbatsjov gaf þeim lausann tauminn. Pólland var dæmt til að falla vegna kraumandi óánægju og furðulega sterkra andstöðuafla í landinu. Tékkóslóvakía og Ungverjaland höfðu aldrei verið pólitískir bandamenn Rússa í sögunni og deildu fæstum menningar- og sögutengslum við þá af löndum austurblokkarinnar, enda féll kommúnisminn fyrst í Ungverjalandi. Öll löndin voru þó háð fjárhagsaðstoð Sovétmanna og stórskuldug í garð vesturlanda en þar stóð Austur-Þýskaland fremst og var það það sem varð þeim helst að falli.

Mér finnst Búddismi ekki flokka undir trúarbrögð heldur er það hugsunarháttur og lífstíll. Búdda er títill gefnum manni sem hefur öðlast innri ró og réttan skilning, ekki guð eins og margir halda. Endilega leiðréttið mig ef ég hef rangt fyrir mér.

Hinsvegar eru mikið af trúuðu fólku sem fylgja hinum fjórum göfugum sannleikum og getur þú þessvegna verið kristnitrúaður og verið Búddisti.

Hérna eru norðurljós sem voru yfir einhverstaðar í Michigan útaf segulstorminum 3 ágúst nótt.

Á þessari mynd má sjá þá félaga og kollega Leoníd Brézhnev og Níkita Krútsjov standa á rabbi á stríðsárunum. Þeir kannski vissu það ekki þegar þessi mynd var tekin en þeir áttu báðir eftir að leiða Sovétríkin, hvor á sinn hátt á ókomandi árum.

Nú skal ég ekkert segja um sögulegt gildi inngangs þessa, hvort kollegarnir deildu með sér einhverjum vinskap, en eitt er víst að vinskapur þessi náði ekki lengra en svo að tuttugu árum síðar leiddi Brézhnev gegn Krútsjov plott um að koma honum frá völdum árið 1964 og tók af honum formannsstólinn.

Slíkt myndi engum hafa órað fyrir að gæti gerst þegar þessi mynd er tekin, enda alræði Stalíns algert. Þegar Stalín dó loks og harðstjórn hans lauk árið 1953 hófst valdabarátta um eftirmannstitilinn eins og vera ber í hvert sinn sem sterkur leiðtogi fellur frá. Sem betur fer fyrir íbúa Sovétríkjanna varð umburðarlyndari armur flokksins undir forystu Krútsjovs ofan á og Stalínisminn beið lægri hlut. Þótt eflaust megi bendla sitthvað við Krútsjov, þá má hann eiga það að umbætur hans á sovéska stjórnkerfinu og samfélaginu voru vægast sagt geigvænlegar eftir hið óblíða samfélag sem Stalín hafði byggt.

Þegar Brézhnev og félagar hans náðu að knýgja Krútsjov til afsagnar sté hann frá völdum án átaka og við tók áratugalangt pólitískt og efnahagslegt stöðnunartímabil Brézhnevismans.

En arfleifð Krútsjovs lýsis sér best í afsögn hans eins og hann orðaði það sjálfur: “Leifum þeim að gera hvað þeim sýnist, ég hef gert mitt. Hverjum hefði látið sig dreyma um það að segja við Stalín að þeim líkaði ekki við hann lengur og lagt til að hann segði af sér? Ekki einusinni blautur blettur hefði orðið eftir þar sem viðkomandi hefði staðið. Óttinn er horfinn og við getum talað saman sem jafningjar. Það er mitt framlag, ég mun ekki berjast í bökkum.”

Wojciech Jaruzelski hershöfðingi (1923-) var síðasti leiðtogi Alþýðulýðveldisins Póllands. Þrátt fyrir að leiðtogar Sovétríkjanna og annarra austantjaldsríkja hafi gjarnan klætt sig upp í myndarlega einkennisbúninga skrýdda medalíum var Jaruzelski eini hernaðarleiðtoginn sem komst til valda í kommúnistablokkinni (þó aðrir hafi vissulega sinnt herþjónustu áður fyrr voru þeir allir flokkshestar og stjórnmálaleiðtogar fyrst og fremst). Hann kom á herlögum í landinu árið 1981 og kom fyrir, eins og sjá má, frekar eins og hershöfðingi í Suður Ameríski juntu en en sem Austur Evrópskur kommúnistaleiðtogi.

Jaruzelski var hersöfðingi í Pólska hernum sem risið hafði til metorða eftir síðari heimsstyrjöld, en þá barðist hann með Rauða hernum alla leið til Berlínar. Hann hafði verið fluttur til Síberíu þegar Þjóðverjar og Sovétmenn skiptu með sér Póllandi árið 1939 vegna aðildar föður hans að Pólsk-Sovéska stríðinu 1920 og vegna yfirstéttaruppruna síns. Öfugt við það sem menn kunna að ímynda sér gerði vist hans í Síberu hann ekki að óvini Rússa og Sovétkerfisins heldur kynntist hann þar frábæru fólki að eigin sögn og gerðist harður kommúnisti og trúði á leiðtogahlutverk Sovétríkjanna. Enda fékk hann uppreisn æru í stríðinu og eftir stríð varð hann háttsettur í hinum nýja her Póllands.
Það var ekki fyrr en árið 1970 sem Jaruzelski komst þó fyrst í kastljósið þegar pólskar hersveitir skutu á mótmælendur í Lenínsskipasmíðastöðinni í Gdansk (Danzig) sem vakti mikla óánægju en í senn vakningu meðal Pólsks verkalýðs. Verkalýðurinn í Póllandi var afar ósáttur við kjör sín og voru verkalýðsfélögin, sem öll voru undir stjórn ríkisins, afar ósamvinnuþýð í baráttu þeirra.
Í ágúst 1980 urðu mikil straumhvörf í Póllandi og í raun allri austurblokkinni þegar verkamenn í Lenínsskipasmíðastöðinni risu aftur upp gegn spilltum verkalýðsyfirvöldum undir forystu Lech Walesa fyrrverandi rafirkja í skipasmíðastöðinni sem hafði verið rekinn vegna upsteita sinna fjórum árum fyrr. Verkfallið bar mikinn ávöxt og varð Walesa í kjölfarið óskeikull leiðtogi verkalýðsfélagsins Samstöðu, sem hafði gríðarleg áhrif um allt Pólland þrátt fyrir tilraunir stjórnvalda til að bæla það niður.

Fór nú af stað atburðarás sem átti sér ekki fordæmi í neinu austantjaldslandi. Sovétmenn sem höfðu áður tekið á svona vandamálum með hernaðaríhlutun (Ungverjaland 1956 og Tékkóslóvakía 1968) virtust ekki vilja senda skriðdreka sína til að bægja niður óöldina. Pólska ríkisstjórnin undir forystu Edwards Gierek neyddist til að gera samning við Walesa þar sem Samstaða var gert að löglegu verkalýðsfélagi og hafði rétt til að kalla til verkfalls.
Hafði nú Pólland, oft nefnt Akkilesarhæll Sovéska heimsveldisins, brugðist stjórnvöldum í Kreml. Í september 1980 skiptu Kremlverjar Gierek út fyrir Stanislaw Kania sem leiðtoga pólska kommúnistaflokksins og gerðu Jaruzelski hershöfðingja að forsætisráðherra. Til að pressa á Kania brugðu Sovétmenn til þess ráðs að skipuleggja innrás í Pólland, bera hana undir Jaruzelski og aðra leiðtoga Varsjárbandalagsins sem hótun um hvað væri í vændum ef Samstaða yrði ekki kjöldregin. Í október 1981 hafði Kania ekki sýnt nógu mikla þrautsegju og sviptu Kremlverjar honum þá titli og gerðu Jaruzelski að leiðtoga kommúnistaflokksins.

Ástæðan fyrir því að Sovétmenn sendu aldrei skriðdreka sína til Póllands var sú að slík aðgerð myndi draga afar neikvæða mynd af Sovétríkjunum í Vesturlöndum og myndi geta eyðilagt áralanga þýðu í kalda stríðinu. Auk þess sem þeir töldu að mótstaðan yrði svo mikil meðal pólsks almennings að haft var á orði að þeir hefðu ekki efni á öðru eins ástandi viðlíka því sem átti sér stað í Afganistan.
Jaruzelski sem ítrekað bað Sovétmenn um hernaðaríhlutn en var ávallt hafnað greip til þess ráðs í desember 1981 að koma á herlögum í landinu og ráðast til atlögu gegn Samstöðu á sama hátt og sovéskar herdeildir myndu hafa gert. Leiðtogar Samstöðu voru handteknir, verkalýðsfélagið gert ólöglegt aftur og verksmiðjur og námur voru vaktaðar með hermönnum. Þetta tókst honum með 15.000 manna sérútbúinni óeirðalögreglusveit, ZOMO, en margir óbreyttir lögreglu- og hermenn höfðu tekið upp málstað Samstöðu, svo alvarlegt og ógnvekjandi var ástandið orðið fyrir stjórnvöld í Varsjá og Moskvu.

Á tímum herstjórnarinnar hans breyttist ásýnd landsins sannarlega úr kommúnistaríki í hereinræðisríki þar sem allir leiðtogar þess voru hershöfðingjar, fréttamenn komu fyrir í einkennisbúningum og útgöngubann var sett í gildi í stærstu borgum. Herlögunum var aflétt árið 1983 en Jaruzelski sat við völd þar til hann gafst upp fyrir Walesa árið 1990 þegar kommúnisminn féll þar eins og í hinum Austur-Evrópulöndunum.

Fyrir áhugasama mæli ég eindregið með þessari. Þetta er bara, sveimérþá að ég held, besta bókin sem ég hef nokkurntíman lesið um stríðið á Austurvígstöðvunum í WWII.

700 síður, en maður tekur ekki eftir því, svo ljúft rennur hún - stundum er textinn eins og í bestu spennusögu.

Að mörgu leyti svipuð hinum álíka frábæru “Stalingrad” og “Berlin” Antony Beevors, en rekur heildarsöguna, reyndar með meiri áherslu á fyrri partinn, 1941-42.

Grípið hana endilega ef þið rekist á hana á í búð eða bókasafni.

Norman Rockwell (1894-1978) var einhver ástælasti listmálari Bandaríkjanna, en jafnframt sá sem hvað mest var gert grín að. Myndir hans voru af “alvöru listamönnum” og gagnrýnendum taldar yfirmáta hallærislegar, væmnar og “kitschy”. (Kannski ekki að ástæðulausu.)

Í myndum sínum af daglegu lífi dásamaði Rockwell hinn “ameríska lífsstíl”. Myndin sem hér sést er ein af “The Four Freedoms”, myndaseríu sem máluð var í áróðursskyni í Seinni heimsstyrjöld.

Hin “frelsin þrjú” má sjá á http://www.curtispublishing.com/gallery/free.htm

Öskubólstrar frá Eyjafjallajökli svífa suður yfir Atlantshaf.

Þessi finnst mér betri, og myndefnið smekklegra kannski! :)

Skoðið síðan fleiri af þessum myndum ef þið hafið áhuga: http://www.flickr.com/photos/balakov/sets/72157602602191858/