Latnesk málfræði er kannski ekki það sem allir velta fyrir sér svona dags daglega en mér finnst gaman að spá í það hvernig forn tungumál voru. Sumir gætu bent á það að þetta sé áhugamál vísinda og fræða en ég svara því með því að segja að þetta er nú málfræði. Ég mun fara í helstu atriðin í málfræðinni og vona að einhver hafi gaman af þessu.

Reglan um staðsetningu sagna

Sagnir í Latínu standa alltaf aftast ef að þær eru í persónuhætti, þ.a.s. þær eru aftastar ef að þær standa með einhverri persónu.

Dæmi: Ancilla sepmer laborat, þýðir
Ambáttin vinnur oft

Laborat er þá sögn í 3.p et. og þýðir að vinna eða orðrétt “ég vinn”.

Föll

Í Latínu eru, ólíkt íslensku, 6 föll. Við ættum þó að kannast við fjögur þeirra, en þau eru nefnifall, þolfall, þágufall og eignarfall. Latínan hefur öll þau föll að viðbættu ávarpsfalli og “ablativus” sem aðer sérstakt Latnesk fall sem að er frekar flókið og mun ég aðeins útskýra nokkrar myndir þess hér. Föllin í Latínunni eru í sérstakri röð sem að er svo:

Nominativus (Nefnifall)
Vocativus (Ávarpsfall)
Accusativus (Þolfall)
Genetivus (Eignarfall) (Ath. að í Latínu kemur eignarfall á undan þágufalli)
Dativus (Þágufall)
Ablativus (Ablativus)

Nominativus(Nefnifall)

Nefnifallið í Latínunni virkar nákvæmlega eins og nefnifallið í íslensku.

Dæmi: Stúlkan lærir
Puella discit

Puella er þá orðið stúlka í nefnifalli.

Vocativus(Ávarpsfall)

Ávarpsfall er sérstakt fall og er ekki til í íslensku. Nafnið skýrir sig sjálft og er ávarpsfallið notað þegar er verið að ávarpa einhvern

Dæmi: Þegiðu, stúlka
Tace, puella!

Puella er þá orðið stúlka í ávarpsfalli.

Accusativus(Þolfall)

Þolfallið í Latínu er alveg eins og þolfall í íslensku. Margar forsetningar í Latínu stýra þolfalli.

Dæmi: Stúlkan elskar sjómanninn
Puella nautam amat

Nautam er þá orðið sjómaður í þolfalli.

Genetivus(Eignarfall)

Eignarfallið í Latínu er alveg eins og eignarfallið í íslensku. Eini munurinn er sá að í beygingu sagna er eignarfalls-beygingin sögð á undan þágufalls-beygingunni.

Dæmi: Dóttir skáldsins er falleg
Puella poëtae pulchra est

Poëtae er þá orðið skáld í eignarfalli.

Dativus(Þágufall)

Þágufall í Latínu er alveg eins og þágufallið í íslensku.

Dæmi: Stúlkan gefur sjómanninum rýting
Puealla nautam sica donat

Nautam er þá orðið sjómaður í þágufalli.

Ablativus

Ablativus er sérstakt fall sem að er ekki til í íslensku. Nokkrar forsetningar stýra ablativus, forsetningar sem að myndu stýra þágufalli í íslensku. Ablativus getur birst í ýmsum myndum en ég ætla bara að nefna þrjár.

Ablativus instumentalis (Tækisfall)

Þessi gerð af ablativus táknar tækið sem eitthvað er gert með.

Dæmi: Sjómaðurinn særir skáldið með sverði
Nauta poëta gladio vulnerat

Þarna sést að Latínan hefur stytt úr orðið “með” og notað ablativus til að fylla það upp og að orðið gladio er orðið sverð í ablativus fallinu.

Ablativus temporis

Þessi ablativus táknar hvenær eitthvað er gert.

Dæmi: Ég lifi á slæmum tímum
Malis temporibus vivo

Þarna hefur orðunum “á” og “tímum” verið stytt út í “temporibus” sem að þýðir tímarnir og er í abl. flt.

Ablativus modi

Þessi ablativus táknar háttinn, hvernig eitthvað er gert.

Dæmi: Forfeður okkar ræktuði akrana með kostgæfni
Maiores nostri agros industria colebant

Þarna hefur orðunum “með kostgæfni” verið skipt út fyrir orðið “industria” sem að þýðir “kostgæfni” í abl. et. á latínu.

Nafnorð

Nafnorð í Latínu eru í 5 beygingarflokkum.

1. flokkur

Orð í þessum flokki eru af A-stofni og enda þau alltaf á –a. Orð í þessum flokki eru yfirleitt í kvenkyni.

2. flokkur

Orð í þessum flokki eru af O-stofni. Ekki er ákveðin ending fyrir öll orðin í þessum flokki en yfirleitt enda þau á –us eða –er. Orð í þessum flokki eru yfirleitt karlkyns en einnig eru til hvorugkyns orð og enda þau á –um.

3. flokkur

Orð í þessum flokki eru af L-, R-, N-, S-, C-, G-, D-, T- eða I-stofni. Þó að svona margir stofnar séu í þessum flokki hafa þessi orð sömu beygingu. Orð í þessum flokki eru ekki í neinu sérstöku kyni.

4. flokkur

Orð í þessum flokki eru af U-stofni. Flest orð í þessum flokki eru karlkyns.

5. flokkur

Orð í þessum flokki eru að E-stofni. Afar fá orð eru í þessum flokki. Flest orð í þessum flokki eru kvenkyns.

Sagnorð

Í Latínu eru fjórir flokkar sagnorða ásamt óreglulegra sagnorða sem að eru ekki í neinum flokki.

1. flokkur

Sagnir í þessum flokki eru af A-stofni. Allar sagnir í þessum flokki enda á –o. Dæmi um orð eru: Amo = ég elska, pugno = ég berst og laboro = ég vinn.

2. flokkur

Sagnir í þessum flokki eru af E-stofni. Allar sagnir í þessum flokki enda á –eo. Dæmi um orð eru: Moneo = ég áminni, video = ég sé og habeo = ég á.

3. flokkur

Sagnir í þessum flokki eru af samhljóða stofni. Þessar sagnir enda á –o alveg eins og sagnir í 1. flokki, en stafurinn “i” kemur í beyginguna í öðrum persónum. Dæmi um orð eru: Scribo = ég skrifa, lego = ég les og ludo = ég leik.

4. flokkur

Sagnir í þessum flokki eru af I-stofni. Allar sagnir í þessum flokki enda á –io. Dæmi um orð eru: Audio = ég heyri, munio = ég víggirði og custodio = ég gæti



Vonandi hafið þið haft gaman af þessu. Ég sleppti því að birta beygingar eftir nafnorðs flokkum því að það er algjör óþarfi. Því má bæta við að orðið “Disco!” á Latínu þýðir “Ég læri!”.