Kæri potent.

Þú segir “ Rétt skal vera rétt hvort sem það er ósanngjarnt eða ekki ”
Ef rétt er rétt þá er sjaldnast að ég held að finna í ráðstöfunum ósanngirni.

Ef hins vegar hið rétta er eitthvað skakkt, þá kann svo að vera að menn þurfi að taka sig saman um að breyta því, sökum þess að það gerist kanski ekki af sjálfu sér. Sökum þess verða til ákveðnir hagsmunahópar til þess að standa vörð um það réttlæti sem þeir hinir sömu telja þörf á.
Frelsið til þess að stofna félög til varnar hagsmunum hvers konar er því ein forsenda þess að hægt sé að búa til réttlæti, grundvallað á ábyrgð og sanngirni hverjum manni til handa.
Sökum þessa verða til stjórnmálaöfl með hugsjónir, og hagsmunasamtök ýmis konar er standa vörð um réttindi þau sem grundvallarmannréttindum tilheyra.
Eignarétturinn er all sæmilega varinn í íslenskum lögum, utan þess að skipan mála hvað varðar til dæmis óveiddan fisk úr sjó er nokkuð á skjön við
réttlátt skipulag, sem og kvótasetning á landbúnaðarframleiðslu.

kveðja.
gmaria.

Ég byrja á landnámi Íslands.

Það giltu frekar stífar reglur um hve mikið land einn landnámsmaður gat eignast. Eitthvað með að fara með eldi (karlar) eða leiða kvígu (konur). Þannig að Hrafna-Flóki gat ekki sagst eiga allt Ísland, þar sem hann gat ekki farið með eldi um það allt á einum degi, þótt það hefði verið á Jónsmessu. Síðan komu menn með nýjar hugmyndir, eins og t.d. Locke, sem sagði eitthvað á þá leið, að ekki mætti eigna sér meira en maður þarf, og það þarf að skilja eftir nógu mikið og jafn gott handa öðrum.

Um upphaflega dæmið þitt, þá er það engan veginn mín skoðun að þessir níu hafi einhvern óskoraðan rétt á húsnæði og fæði hjá þessum eina, þar sem slíkt væri ósanngjarnt gagnvart honum. Nema (mikilvæg, þessi litlu orð. Svona eins og í skák; eitt peð fellur og skyndilega er öll skákin í rúst … ) hann hafi eignast landið með óréttlátum hætti, eða að einhver fyrri eigandi hafi eignast það með óréttu, og á kostnað þeirra níu (eða forfeðra þeirra).

Síðan ætla ég að gera örstutta athugasemd við fullyrðinguna “Lífið er ekki sanngjarnt”.

Er rétt að eigna fyrirbæri sem er, eftir því sem við best vitum, ekki skynsemisvera, eiginleika eins og sanngirni? Mér sýnist ekki. Það er þannig allt eins hægt að segja “Lífið er ekki ósanngjarnt” eða “Lífið er réttlátt/óréttlátt”. Og sama segi ég um dauðann. Ég veit að þetta er bara líking, eða a.m.k. persónugerving. En það er engin röksemdafærsla.

Og síðast sanngirni.

Mér sýnist þú vera að nota sanngirni þar sem ég gæti allt eins notað réttlæti, enda legg ég þessi tvö hugtök eiginlega að jöfnu. En það gæti allt eins verið minn misskilningur. Mér sýnist þú gera það líka, raunar, þegar þú segir kröfu vinarins vera réttmæta, þar sem orðabókin sem ég hef í kjöltu minni segir einmitt þetta um ‘réttmæti’: “það að vera réttmætur; réttlæti” (Íslensk orðabók, gefin út af Máli og menningu 1992, bls. 769).

Og nú hætti ég mér út á ansi þunnan ís: Ég ætla að giska á, að stundum þegar þú segir réttlæti og sanngirni vera sitt hvorn hlutinn, þá sértu að meina að sanngirni sé einhvers konar jöfnuður. Gerðu það, kipptu mér til baka ef ísinn heldur mér ekki.

Og jöfnuður er alls ekki alltaf sanngjarn eða réttlátur. Stundum getur hann verið það, og stundum ekki. Til dæmis er réttlátt í barnaafmæli að hver krakki fái jafnstóra sneið af kökunni (þ.e.a.s. ef öll kakan er skorin strax), alveg sama hve svöng þau eru. Sé eitt glorsoltið en annað nýbúið að borða, þá geta þau börn skipt eftir á. En upphaflega skiptingin er ekki réttlát nema hún sé jöfn. Öll viðskipti krakkanna eftir á geta líka verið sanngjörn, þannig að endanleg skipting á kökunni sé sú, að feiti gaurinn sé með kúfaðan disk, á meðan að annar hefur aðeins örlitla flís (og auðvitað má ofbeldi, eða hótun um valdsbeitingu hvergi koma nærri).

Annað dæmi, þar sem krafa um jöfnð væri sanngjörn/réttlát, væri krafan um að eitt fyrirtæki greiði sömu laun fyrir sömu vinnu, og greiði ekki mishá laun eftir kyni eða litarhætti eða menntun eða neinu öðru. Ef afköst eru sambærileg, vinnuálag jafnt, starfsaldur sami, og kröfurnar hinar sömu, þá er óréttlátt að einn fái meira en annar. Auðvitað getur það verið honum sjálfum að kenna; hann samdi ekki um jafngóð laun og hinn. En það er samt óréttlæti, og hægt að benda á það þegar kemur að því að ræða launamálin.

Hins vegar er ekki réttlátt (og þá ekki heldur sanngjarnt) að jöfnuður gildi um einkunnir nemenda, þar sem hver nemandi hefur misgóðan skilning á efninu og svo framvegis. Og það er alveg fráleitt að allir fái jöfn laun, sama hvað þeir gera.

Best að hafa þetta ekki lengra, nógu langt er þetta samt. Eitthvað gæti vantað uppá til að ég sé eins skýr og ég myndi vilja, en ég er hvort eð er svo þreyttur að ég verð varla skýrari í bili.

Þorsteinn.