Persastríðin

Aðalgrein: Persastríðin

Í Jóníu (í dag Eyjahafsströnd Tyrklands) gátu grísku borgríkin, þeirra á meðal miklar menningarmiðstöðvar á borð við Míletos og Halikarnassos, ekki haldið sjálfstæði sínu og komust undir stjórn Persaveldis á síðari helmingi 6. aldar f.Kr. Árið 499 f.Kr. gerðu Grikkir uppreisn, jónísku uppreisnina, og Aþena ásamt öðrum grískum borgum kom þeim til hjálpar.

Dareios I Persakonungur bældi uppreisnina niður og að því loknu, árið 490 f.Kr., sendi hann flota til meginlands Grikklands til að refsa Grikkjunum. Persarnir stigu fæti á Attíkuskaga en voru sigraðir í orrustunni við Maraþon af grískum her undir stjórn aþenska herforingjans Míltíadesar.

Tíu árum síðar sendi sonur Dareiosar, Xerxes I, miklu stærri her landleiðina til Grikklands. Spartverski konungurinn Leonídas I tafði framgöngu persneska hersins við Laugaskörð en Persar gátu á endanum sigrað spartverska herinn. Xerxes hélt áfram til Attíkuskaga, þar sem hann tók Aþenu og brenndi hana. Aþeningar höfðu flúið borgina sjóleiðina. Undir stjórn Þemistóklesar sigruðu þeir persneska flotann við Salamis. Ári síðar sigruðu Grikkir undir stjórn spartverska herforingjans Pásaníasar Persana endanlega við Plataju.

Aþenski flotinn veitti þá persneska flotanum eftirför á Eyjahafi og árið 478 f.Kr. náðu þeir borginni Býzantíon. Aþena myndaði nú bandalag með öllum eyríkjunum og nokkrum bandamönnum á meginlandinu og kallaði það Deleyska sjóbandalagið af því að fjárhirslur bandalagsins voru á eynni Delos. Spartverjar tóku á hinn bóginn upp einangrunarstefnu og leyfðu Aþenu að koma á fót sjó- og verslunarveldi sínu í friði.