Ég held að fæstir sagnfræðingar nú um mundir leiti að skýringum atburða í löngunum eða skapgerð einhverrar einnar persónu. Ég held að enginn sagnfræðingur myndi t.d. útskýra endalok síðari heimsstyrjaldarinnar með því að Churchill hafi verið þrautseigari og viljasterkari persónuleiki en Hitler. Þetta var rík tilhneiging hjá svo að segja öllum fornum sagnariturum þó þeir hafi alls ekki verið neinir kjánar sem gerðu sér ekki grein fyrir að málin væru oft flóknari en svo. En ég held að nánast enginn sagnfræðingur í dag geri persónur einstakra manna (hvað þá skapgerð einstakra þjóða) að aðalatriði í útskýringu sinni á framrás sögunnar.

Hins vegar er eiginlega ekki hægt að neita því að einstaklingar eiga oft stóran þátt í að “skapa” söguna (ef svo má að orði komast). Það er ekkert gefið að einhver annar hefði komið því af stað sem Hitler gerði ef Hitler hefði ekki verið til staðar. Það mun aldrei nægja að vísa til versalasamninganna og kreppunnar í þýskalandi á millistríðsárunum til að útskýra seinni heimsstyrjöldina.

Nietzsche er vissulega dauður en ég held að snillingar séu ennþá til. Stundum hafa þeir talsverð áhrif og oft í heimi vísindanna. Þýski heimspekingurinn Gottlob Frege (1848-1925) ákvað t.d. að taka til í heimi starðfræðinnar og smætta hana niður í rökfræði. Þar með bjó hann til nútímarökfræði sem er nauðsynleg forsenda tölvualdar. Það er ekki gefið mál að einhver hefði gert það í stað hans hefði hann ekki gert það, þó það sé öldungis mögulegt. En það er svo sem ekkert nýtt undir sólinni og Leibniz var búinn að reyna að búa til svona rökfræðimál á 17. öld. Eini vandinn er að það tókst ekki. Á sama hátt hafði Anaximandros frá Míletos (f. 611 f.Kr.) sett fram þróunarkenningu um lífið. Eini vandinn er að hún var í allt öðru samhengi og hafði ekki sama skýringargildi og kenning Darwins.

Það kemst auðvitað ekki hver sem er á spjöld sögunnar fyrir algera tilviljun. Mér finnst t.d. ólíklegt að ég komist í sögubækur enda hef ég engu áorkað. Það getur hins vegar komið fyrir að einhverjir sem ættu að komast á spjöld sögunnar komist ekki fyrir einhverja tilviljun.

Auðvitað eru til mikilmenni eins og menn sem tileinka ævi sinni í að reyna að auka réttindi fyrir einhvern minnihlutahóp. Eða menn sem helga sinni ævi í rannsókn á einhverju ákveðnu t.d sjúkdómum og gera þá milljónum manna fært að lifa af einhverja aðstæður.

Þessi könnun mín var nú ekkert á alvarlegu nótunum. Ég skrifaði niður þá einstaklinga sem komu fyrst upp í hugann.
Það er líka einmitt málið að orðið “merkilegur” átti að vera afstætt. Ég sá að enginn valdi Osama Bin Laden, en hann er einmitt sá náungi sem er hvað merkilegastur í dag. “Merkilegur” átti sem sagt að vera í þeirri merkingu hvað viðkomandi hefur haft mikil áhrif á söguna.

Ég veit bara að einn ofmetnasti þjóðarleiðtogi okkar tíma er þessi þarna á myndinni til hægri, Mandela, Suður Afríka á leiðinni í rassgat með restinni af Afríku.

Auðvitað eru þetta mikilmenni, jafnvel þó að þeir voru ekki fyrstir að fatta eitthver ákveðinn hlut. Það voru þeir sem komu þessu á framfæri og auðguðu þannig vitsmuni mannsins og eiga skilið eitthvað kredit fyrir það.