Inngangur
Þeim sem leggja stund á keppnisíþróttir eða aðra líkamsrækt er flestum kunnugt um mikilvægi þess að bæta vökvatap líkamans. Það vefst hins vegar fyrir mörgum hvaða drykk er best að velja og um leið á hvaða tíma eða hve oft skuli drukkið og hversu mikið í einu. Auk þess er ýmist ráðlagt að drekka volga eða kalda drykki og því ekki nema von að fólk þreytist af ráðum „spekinga“ ekki síður en af þeirri eðlilegu áreynslu sem fylgir og er markmið íþróttaiðkunar og annarrar hreyfingar.
Ekki er nokkur vafi á að margir leggja út í óþarfa fyrirhöfn og kostnað með því að blanda sykri eða blöndu af sykri eða öðrum efnum í hið góða íslenska vatn, eða kaupa tilbúna íþróttadrykki. Slíkt gagnast helst þeim sem stunda mikla og langvarandi áreynslu og er því vart fyrirhafnarinnar virði fyrir þá sem stunda almenningsíþróttir.
Vatnið er best
Hlutverk íþróttadrykkja er að bæta vökvatap og tap orkuefna og salta (steinefna) sem á sér stað við langvinna líkamsáreynslu. Notkun þessara drykkja er hins vegar orðin mun víðtækari en þörf er á. Orkuforði líkamans er að öllu jöfnu nægur til áreynslu sem varir allt að einni klukkustund og þann tíma sem slík líkamshreyfing stendur yfir er mikilvægast að bæta vökvatap. Þá er hreint vatn einn besti kosturinn sem völ er á, þar sem það nýtist fljótt og vel til að bæta það tap sem tapast með svita og við öndun. Ef vökvatap er ekki bætt dregur úr afköstum og getur þetta haft veruleg áhrif á getu fólks ef vökvatap er mikið.
Best er að drekka 1–2 dl (100–200 ml) áður en hreyfing hefst og síðan er ágætt að miða við að svipað magn sé drukkið á 15–20 mínútna fresti. Ef ekki er um langvinna áreynslu að ræða eru í raun lítil haldbær rök fyrir að ráðleggja annan „íþróttadrykk“ en hreint vatn, en má það vera kalt?
Lengi vel hefur verið ráðlagt að drekka volgan drykk, en síðari tíma rannsóknir benda til þess að kaldari drykkir (5–10°C) nýtist hraðar og séu því betri kostur. Hressandi kranavatni á því enginn að fúlsa við.
Mataræði
Til að byggja upp orkuforða líkamans er best að borða kolvetnaríka fæðu sem einnig er næringarrík að öðru leyti, þannig að þörf fyrir bætiefni sé einnig fullnægt. Þar eru afurðir úr jurtaríkinu mikilvægastar og má sem dæmi nefna brauð og annan kornmat, kartöflur, gulrætur og annað grænmeti og ávexti. Sykur er líka kolvetni, en mikil neysla á sykri leiðir til þess að vítamín og steinefni verða af skornum skammti.
Kannanir á mataræði sýna að neysla sykurs er of mikil hér á landi og á þetta ekki síður við um íþróttafólk en aðra. Ástæðan getur verið óregla á mataræði vegna mikilla æfinga, sem leiðir til meiri neyslu á kexi og öðru sem auðvelt er að grípa til. Einnig má benda á að framboð neysluvara í íþróttahúsum og við önnur íþróttamannvirki stuðlar ekki að góðu mataræði.
Uppeldishlutverk íþróttahreyfingarinnar og ábyrgð á þroska barna og unglinga er mikil og helst í hendur við þá ábyrgð sem hvílir á foreldrum og skólum. Á síðari árum hefur aukin áhersla verið lögð á fræðslu um mataræði og íþróttir og nú er til dæmis boðið upp á samlokur og hreinan safa í mörgum íþróttahúsum. Það er óskandi að vörur sem þessar verði í auknum mæli fyrir valinu í stað gosdrykkja og sælgætis, sem mestu hafa ráðið í framboði neysluvara á slíkum stöðum. En betur má ef duga skal. Ekkert er einfaldara en að bjóða ávexti til sölu og jafnvel aðra kolvetnaríka fæðu og ef fræðsla fylgir samhliða ættu slíkar vörur að ná til barna, unglinga og annarra sem stunda líkamsþjálfun.
Að velja drykk
Eitt af því sem þarf að bæta í íþróttahúsum og öðrum íþróttamannvirkjum er aðgangur að hreinu vatni. Gosdrykkir innihalda mikinn sykur (10–12%) og það sama gildir reyndar einnig um hreinan safa, þannig að þessa drykki á ekki að nota fyrir eða á meðan á þjálfun eða keppni stendur. Til samanburðar má nefna að algengt er að íþróttadrykkir innihaldi 5–6% sykur og er reynt að haga samsetningu þessara drykkja þannig að vatn, sem að sjálfsögðu er meginuppistaða þeirra, nýtist sem best til að bæta vökvatap.
Lokaorð
Eins og áður er nefnt er hreint vatn í flestum tilvikum besti „íþróttadrykkurinn“ og því er vel við hæfi að nú er unnið að því að hvetja til þess að drykkjarvatnsskálum verði komið fyrir í Íþróttamannvirkjum og skólum. Börn og unglingar læra fljótt að nota slíkar nýjungar og þá verður ásókn í aðra miður góða drykki eflaust minni en áður.