Kreoli fyrir 19 árum, 10 mánuðum Fjöldi lestra: 429

Lýsingarhyggja um tilvísun

Getur kannski einhver fróður maður upplýst okkur plébéana um hvernig þessi tilgáta er?

Það væri allavega mjög lærdómsríkt… og gerði mann hæfan til að svara könnuninni sem er í gangi.

gthth fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Lýsingarhyggja um tilvísun er sú kenning að orð vísi til hluta í heiminum með því að vera lýsing á þeim.

Þannig vísar nafnið “Aristóteles” samkvæmt kenningunni til heimspekingsins Aristótelesar með því að standa í raun fyrir lýsingu eða safn lýsinga á borð við “gríski heimspekingurinn frá Stagíru”, “heimspekingurinn sem var nemandi Platons og stofnaði skólann Lýkeion”, “heimspekingurinn sem fann upp fræðigreinina rökfræði” eða "höfundur bókarinnar Siðfræði Níkomakkosar".

Þessa kenningu, sem varð í raun til sem gagnrýni á merkingarfræði Johns Stuarts Mill, má rekja til heimspekinganna Bertrands Russell og Gottlobs Frege og hún naut mikilla vinsælda og var nánast almennt viðurkennd á fyrri hluta tuttugustu aldar.

Það er hins vegar lygilega margt bogið við kenninguna og á síðastliðnum 35 árum eða svo hefur hún átt í vök a verjast gegn árásum frá þeim sem aðhyllast orsakar- og söguhyggju um tilvísun. Þar ber helst að nefna bandaríska heimspekinginn Saul Kripke, en helsti verjandi lýsingarhyggjunnar á síðari hluta tuttugustu aldar hefur verið bandaríski heimspekingurinn John Searle.

Þetta er vitaskuld mjög einfölduð mynd af kenningunni sem ég dreg hér upp í örfáum orðum og það eru til mörg afbrigði af kenningunni sem taka misvel á gagnrýninni á hana. Og það er nú kannski það áhugaverðasta við kenninguna; öll gagnrýnin á hana og ólíkar leiðir verjenda kenningarinnar til að bregðast við henni. En ég ætla ekki að skrifa ritgerð um lýsingarhyggjuna núna. Kannski seinna, hver veit :)

___________________________________

Fyrra álit

Kreoli fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Hmmm, en hvernig getur sú kenning staðist ef allir vita ekki allt um Aristóteles. Hvernig getur nafnið þýtt allt þetta ef sumir vita ekki af þessum hlutum.

Vona að ég sé ekki að misskilja þetta.

Fyrra álit

gthth fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Hehe, nei, þú ert ekki að misskilja neitt. Það að þú skulir spyrja að þessu sýnir að þú skildir útskýringu mína á lýsingarhyggjunni. Þetta er nefnilega ein af algengari mótbárunum við kenningunni.

Verjendur kenningarinnar eru með alls kyns hundakúnstir til þess að komast hjá þessum og öðrum erfiðleikum. Til dæmis segja sumir að nafnið geti jafngilt mörgum lýsingum en hver og einn þurfi bara að vita kannski eina eða tvær til að geta vísað til mannsins. Svo þegar þeir læra meira um manninn - í þessu tilfelli Aristóteles - bætast við fleiri lýsingar sem nafnið getur staðið fyrir í hugum þeirra. Til dæmis stendur nafnið “Aristóteles” fyrir “nemandi Platons” í mínum huga en svo læri ég að Aristóteles þessi hafi einnig verið kennari Alexanders mikla. Þá bætist lýsingin “kennari Alexanders mikla” við merkingu nafnsins í mínum huga; eða við skilning minn á nafninu. Maður þarf sem sagt ekki endilega að vita allt um manninn til að vísa til hans þegar maður segir nafn hans.

Svo er kannski einhver sem hefur heyrt nafnið “Aristóteles” en veit alls ekki neitt um hann þannig að nafnið getur ekki staðið fyrir neina lýsingu á þessum gríska heimspekingi. Sá hinn sami gæti e.t.v. vísað til Aristótelesar óbeint þegar hann notar nafnið “Aristóteles” með því að nafnið stendur þá kannski fyrir “maðurinn sem Jói var að tala um í gær” en þegar Jói notaði nafnið stóð það kannski fyrir “kennari Alexanders mikla” og vísaði þannig til Aristótelesar.

…eins og ég segi eru uppátæki verjendanna til þess að komast hjá erfiðleikum það skemmtilegasta við kenninguna. Jafnvel þótt það gangi kannski ekki að bjarga henni á endanum má margt læra af þeim hugvitsamlegu tilraunum. En til þess að útskýra allar viðbæturnar sem talsmenn kenningarinnar hafa fundið upp á til þess að bæta kenninguna þarf fyrst að greina frá öllum mótbárunum, og þær eru margar (og sumar flóknar). Og það tekur tíma að gera skipulega grein fyrir þessu öllu, þannig að ég hætti mér ekki út á þá braut að svo stöddu :)

___________________________________

Fyrra álit

Kreoli fyrir 19 árum, 10 mánuðum

En ef Aristoteles hefði á 13 ára afmælisdegi sínum skyndilega fengið ógurlegan áhuga á götusópun og hefði orðið götusópari alla sína æfi. Síðan útaf einhverjum undarlegum ástæðum man fólk enn þann dag í dag eftir honum sem manninum sem fékk áhuga á hundleiðinlegum hlut og þótti hann skemmtilegur, myndi þá orðið Aristóteles merkja eitthvað annað í huga okkar, eins og að áhugi manna er misjafn eða eitthvað álíka?

En hvað ef einhver heitir nafni eins og… Lukka? Skapast þá ekki einhver hnútur?

Fyrra álit

gthth fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Já, ef Aristóteles hefði ekki orðið heimspekingur heldur götusópari, þá myndi nafnið - skv. lýsingarhyggjunni - standa fyrir eitthvað á borð við “Grikkinn sem fékk áhuga á götusópun”. En hann gerði það ekki þannig að það gerir það ekki :)

Nú og ef hann hefði bara fengið áhuga á götusópun til viðbótar við allt annað sem hann gerði þá væri ein lýsingin (af mörgum) sem nafnið hans stæði fyrir “Grikkinn sem fékk áhuga á götusópun”.

Ég er viss um að einhver köttur úti í bæ heitir meira að segja Lukka. Og í latneskum bókmenntum kemur oft fyrir gyðjan Fortuna sem er lukkan persónugerð. Við getum líka ímyndað okkur mann sem heitir Steinn, Örn eða Björn. En þetta ætti ekki að valda neinum vandræðum þannig séð. Tvíræðni eða margræðni orða þýðir bara það að orð geta merkt eitt í einu samhengi og eitthvað annað í öðru samhengi. En af samhenginu er yfirleitt ljóst hvað orðið á að merkja. Ef ég er t.d. að tala um Spaugstofuna og segi svo “Örn var fyndinn!” þá ætti öllum að vera ljóst að ég er ekki að tala um einhvern haförn sem ég sá fljúga úti í sveit. Í þessu samhengi stendur orðið “Örn” fyrir “leikarinn sem lék Kristján Jóhannsson í áramótaskaupinu” eða eitthvað slíkt. Samhengið segir okkur yfirleitt um hvað verið er að tala og hjálpar okkur þar með að ákvarða sanngildi staðhæfingarinnar.

___________________________________

Fyrra álit

VeryMuch fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Nú þekki ég þessar kenningar ekki sérlega vel, en ég vil endilega tjá mig aðeins um þetta, og vona að þögn mín hafi ekki verið betri en rof hennar.

Mér hefur stundum þótt heimspekingar í þessum fræðum notað ótrúlega þröng sjónarhorn. Mér þykir þeir nota svo sterk stækkunargler að þá hýtur að verkja í augun. Það sem meira er, mér virðist sem þeir missi sjónar af stærra samhengi. Samhengi er einmitt lykilorð í því sem ég ætla að segja.

Til að stytta mál mitt og koma mér að efninu, og kannski líka af því að ég meina það; þá segi ég að merking snúist um samhengi. Þó grunar mig að eitt pússl vanti í myndina. (Ég hef ekki hugsað mikið um þetta, en etv sný ég mig út úr þessu í þessum töluðum orðum.)

Ég er á því að orð eigi við hlut, þegar orðið geti ekki átt við neinn annan hlut. (Hlutur er hvað það sem hægt er að tala um.)

Til þess að skera úr um við hvað orð á við, skoðum við samhengið sem orðið er notað í.

Förum snöggvast til Grikklands nútímans, þar sem Aristóteles er enn bara nafn. Þar gætum við heyrt hrópað Aristóteles! og litið við. Þar er kannski snáði að leik og mamma hans er að kalla í hann, kannski tveir snáðar að nafni Aristóteles. Þeir snúa sér í átt að hljóðinu og annar þekkir móður sína og kemur til hennar. Af samhenginu réðu þeir báðir að móðir ætti við son sinn.

Þegar við sjáum orð eins og Aistóteles í bók. Þá þurfum við að syrja okkur, í hvaða setningu kemur orðið fyrir, í hvaða efnisgrein, í hvaða kafla, í hvaða bók, eftir hvaða höfund, frá hvaða landi, á hvaða tungumáli, á hvaða ári, í hvaða mánuði, hvað hvenær hvernig hvar?; þurfum við að spyrja. Svörin við þessum spurningunum ráða samhenginu og þal merkingu orðsins sem við erum upphaflega að lesa í bókinni.

Það er engin tilviljun að heimspekingar vilji lesa ævisögur heimspekinga. Nú, hversvegna? Þeir vilja öðlast dýpri skilning á manninum sem skrifaði bókina eða bækurnar, sem skýra heimspeki hans. Þeir eru í raun að dýpka merkingu þeirra orða sem þeir lásu og svo hnoðuðu saman í skilning sinn á heimspeki höfundar. Eða ættum við kannski að segja að þeir séu að dýpka skilning sinn á þeirri byggingu sem skilningur þeirra á heimspeki höfundarins er. Líkast til er það nær sanni.

En stóra málið er að þeir eru að reyna að bæta við þekkingu sína á samhengi kenninganna, og þal skilning sinn á merkingu þess sem heimspekingurinn var að miðla.

Í þeim tilvikum þegar við getum ekki ráðið af samhenginu, að orð geti aðeins átt við eitthvað eitt, þá getum við á sama hátt ekki ráðið í merkingu orðsins.

Í framhaldi af þessu vil ég koma aftur að stækkunargleri heimspekinganna. Þegar þeir eru að deila um þessa kenningu, þykir mér oft sem þeir séu að tala um setningar eins og aðskilda heima út af fyrir sig. En svo er ekki. Slíkar setningar sem standa einar og sér án frekara samhengis, eru takmarkaðar í merkingu sinni, til að byrja með. Þannig að nota slík dæmi í umræðu og deilum sínum, er dæmt til að fara út í vitleysu.

Engin setning er án ytra samhengis. Það er alltaf einhver sem sagði hana, og sá lifir ekki í tómarúmi, sá sem sagði setninguna er líka í samhengi við allt annað. Á meðan allt er ekki eitt, er samhengi til staðar. En það er eina leiðin til að greina eitt frá öðru, og þal ráða í umhverfið. Þetta á einmitt við merkinguna, hún ræðst af samhengi allra hluta. Hvert orð er tengt heiminum. Ekkert er úr tengslum, jafnvel þó það sé ljósár í burtu. Ef “það” er ekki forskilvitlegt (Kant) þá er þetta “það” í órjúfanlegu samhengi við allt annað. Af þessu samhengi ræðst merking þessa “þaðs”.

Það er líkast til af þessum sökum, þeas vegna þessa mikla og stóra samhengis, sem málfræðingum og tölvufræðingum, hefur ekki tekist að fá tölvu til að “skilja” mælt mál. (En það ríkti einmitt mikil bjartsýni um þetta, sem nú er ekki til staðar lengur, fyrir miðja síðustu öld (ef ég man rétt)).

Kv.
VeryMuch

Ps. Eins og ég sagði upphaflega þá þekki ég þessar kenningar ekki vel, þannig að mér gæti hafa sést yfir mikilvægt atriði sem gæti gert mál mitt dautt og ómerkt.

Fyrra álit

Popcorn fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Allar þessar pælingar um merkingu hljóta líka á
endanum að gefa góða innsýn í mannlega rökhugsun,
og skilning, sem er að mínu mati nógu merkilegt.

Það er að sumu leiti álíka merkilegt að vita
til hvers “spekingurinn Aristóteles” vísar til
raunverulegu og hvernig við förum að því að túlka
“spekinginn Aristóteles”.

Ég hef það alla vega á tilfinningunni að sé rétt
haldið á spöðunum ættum við að geta öðlast töluverðan
skilning á því á hvaða hátt raunveruleikinn er háður
túlkun okkar á honum.

Og á hvaða hátt hann er það ekki!

Fyrra álit

VeryMuch fyrir 19 árum, 10 mánuðum

Popcorn:

Ég er sammála þér í því.

Mig grunar að til að fá tölvu, og þ.a.l. útfæra merkingu/skilning/túlkun, þyrftum við að búa til texta sem vitnaði í sjálfan sig (Textinn sjálfur væri ss heimurinn, í það minnsta til að byrja með.).

Þá á ég við það að hvert orð, fæli í sér merkingu sína. Líkt og hyperlinks í html eða svipuðu metalanguage. Kannski er ég að tala um útgáfu af metalanguage (eða yfir-tungumáli).

Ég veit ekki hvort slíkt myndi ganga upp, en mig grunar að þetta sé leiðin í átt að lausn.

Setjum sem svo að setningin: “Þetta er setning.” sé í svona lokuðum textaheimi, sem vitnar í sjálfan sig. Þá væri hvert orð með sinn staka tengil, “þetta” myndi leiða í útlistun á orðinu, “er” sömuleiðis, “setning” og jafnvel “.” og allir stafir hefðu líka sinn tengil. Allur texti í útskýringunni, á hinum mismunandi orðum, væri tenglaður á sama hátt, og svo áfram endalaust. Ekki veit ég hvernig væri hægt að koma þessu yfir á tölvumál, en það er væntanlega hægt. Eru ekki einhvað sem heitir “lambda” og er notað sem grunn rök í forritunar málum eins og Prolog, eða öðrum röklegum forritunarmálum? Orð eins og “og” eru röklega mjög einföld, og það væri etv hægt að skilgreina slík orð einu sinni eða tvisvar og nota þau sem grunndvöll fyrir þennan orða heim.

Burt séð frá því hve flókið of erfitt væri að gera raunveruleika úr svona módeli. Þá er ljóst að ein setning, ef við skoðum þá merkingu hennar. Þá væri hún einfaldlega valin, sem viðfang. Myndi geyma merkingu sína í því öllum þeim tenglum sem af henni leiða. Ss tenglar í orð hennar, og allir tenglar út frá þeim tenglum sem koma á eftir. Í sumum tilvikum rækjumst við á grunnforsendur, eins og “og” og svipað. En oft myndi könnunin leika um orðaheiminn eins og bál, í sífelldum hringsnúningi; en slíkt ætti að koma kunnuglega fyrir sjónir hugsandi manna og heila þeirra.

Etv væri niðustaðan sú, að merkingin væri aldrei endanleg. Hún væri td takmörkuð við dýpt, þeas hve marga tengla hún kafar í orð og setningar.

Að auki myndi tölva sem hefði þennan tölvuheim að viðfangi, að hafa skilning á gerð setninga, þ.e. hvernig orð mynda setningu. En slíkt væri mun einfaldara í útfærslu. Þá erum við að tala um frumlag og andlag, og þvílík fyrirbæri. Ef um tvöfelldni eða margræðni kemur upp í skilningi á setningu, yrði að kanna setningu út frá þeim tengli (tengslum) sem komið var frá og til þessarar setningar, og það notað til að velja líklegri möguleikann.

En já það þetta er auðvitað fáránlega flókið, og það þýðir ekki að ætla bara að setjast niður og skilgreina eða finna þetta upp í fyrstu tilraun. Þetta er bara tillaga svona eins og krydd í umræðuna.

Já, og ég minntist ekki á möguleika á því að tenglar enduðu með að vitna í sjálfa sig. Þannig að þegar setning væri könnuð þá myndi könnunin leiða til sömu setningar og lagt væri upp með. Slíkt væri líklega mögulegt, í sérstökum tilvikum, og etv hluta túlkunar setninga. En að ein setning muni leiða til sjálfrar sín, væri líklega mjög sjaldgæft, en það gæti þó verið mjög áhugavert.

Jæja nú er mál að linni. Ég held að ég flæki þetta bara meira með að bæta orðum í þessa hrúgu.

Kv.
VeryMuch

Fyrra álit

Heimspeki

Heimspeki

Ofurhugar

Stjórnendur

Hverjir eru inni

Korkar - Heimspekilegar umræður

Lýsingarhyggja um tilvísun

Dýr

Dægurmál

Fræði

Leikir

Lífið

Lífsstíll

Margmiðlun

Menning

Skjár

Sport

Tónlist

Tækni

Vélar

Hugi