Thossi:

Sæll.

Góður punktur, ég hefði nú átt að minnast á það.

Að sjálfsögðu eru gæði breytileg milli manna og þannig má líta á þau sem huglæg.
Gæði eru lika í raun gildismat.

En ég er þó ekki sammála þér, í meginatriðum.

Tökum stein sem enn eitt dæmið. Hvenær verður, til dæmis, klettur, að steini?
Og hvað er steinn annað en smá búnt af sameindum.

Hugtakið “steinn” getur líka farið eftir því hversu stór þú ert. Ef þú værir
á stærð við maur, væri þetta þá nokkuð “steinn” lengur?

En þú veist hvað steinn ER og getur alltaf dæmt um það. Hvers vegna er það?
Og hvers vegna er það ekki mismunandi milli manna. Það sem virðist liggja í
augum uppi er að við skynjum stein öll eins og förum sjálfkrafa að þekkja hann,
því hann er hlutbundinn og “raunverulegur”. En hversu “raunverulegur” er hann?

Í rauninni er það bara gildismat að kalla þetta litla sameindabúnt “stein”.
Það er jafnan gildismat sem þú LÆRIR. Heill hellingur af þeim hlutum sem
fyrirfinnast eru nefnilega eingöngu hlutir vegna þess að foreldrar okkar, eða
einhverjir aðrir sem hafa áhrif á hugsun okkar kenndu okkur að þekkja þetta sem
“hluti”.

Það tel ég aðal-ástæðuna fyrir því að steinn sé ekki afstæður á milli athugenda.
Það erum við sem dæmum um það hvort grjót er steinn.

Það er hluti af sama mati þegar dæmt er um hvort hann er stór, lítill, harður,
eða hvað sem okkur annars dettur í hug.

Og bragð matar eru, jú, bara einhverjar efnisagnir sem bragðlaukarnir grípa,
þannig að bragð er einnig mat. Mismunandi beiskir hlutir, mismunandi saltir
hlutir… hver dæmir um það hvað er salt og beiskt?

Það sem ég dái vísindin meðal annars fyrir er að hafa “staðlað” einingar fyrir
stærð og annað sem við venjulega köllum hlutbundna eiginleika. Sannleikur
vísindanna er líka óháður sannleika samfélagsins, sem gerir hann líklegri til
að samræmast raunveruleikanum.

En þessir eiginleikar eru þó bara raunverulegir fyrir okkur.

Alveg eins og “gott” og “slæmt”. Við METUM þessa eiginleika í hlutum sem við
sjáum þá. Gott og slæmt er, alveg eins og bragð, eitthvað sem þú FINNUR eða
UPPLIFIR.

Það má samt glöggt sjá muninn. Margir hlutir hafa eiginleikann GÆÐI, en þetta
mat, ólíkt öðrum, er mismunandi milli manna. Þó hægt sé að kenna ÞÉR að meta
hvað er “steinn”, er enginn sem getur kennt þér hvað GÆÐI er.

Það eru þessir eiginleikar gildismatanna sjálfra sem fær okkur til að
skilgreina hvað er huglægt og hlutbundið. Þessi skipting felur þó gjarna fyrir
okkur að margir hlutir sem við teljum “raunverulega” eru gildismöt okkar
sjálfra.

En þetta, þrátt fyrir hvað virðist við fyrstu sýn, er alls ekki ólíkt því sem
þú sjálfur varst að segja. Að minnsta kosti hvað varðar AFSTÆÐA og ALGILDA
eiginleika. En ég er hins vegar ekki sammála þér í því að þessi skipting í
huglæga og hlut(læga?) hluti sé mjög hagstæð. Orðin sjálf fela í sér þá
blekkingu að hlutlægir hlutir séu “hlutbundnir” og þar af leiðandi raunverulegri
en einhver “hugtök”.

GÆÐI tel ég alveg eins raunveruleg og stærð eða lögun, þar sem við dæmum sjálf
um það. En við getum heldur ekki komist hjá því að dæma “gæði” hlutar.

Gæði verða því óhjákvæmilega eiginleiki allra hluta sem við þekkjum.

Við skynjum, og við dæmum. Hjá því verður ekki komist.

Popcorn:

“Það sem ég er aðallega að reyna að fá fram er að huglæg/hltubundin skipting
gengur ekki alls kostar upp, þar sem við getum ekki séð muninn á heiminum í
kringum okkur og hugsunum.”

- Ertu ekki frekar að segja að við getum ekki sannað, eða vitað, að þessir tveir heimar séu til, eins og við skynjum þá, og/eða aðskildir.

Við getum greint muninn, þó við getum ekki treyst því sem við skynjum, flokkum, eða “skiljum.

Við greinum ákveðið röklegt innra samræmi, í sitthvorum fyrirbærunum. Þeas í því hvernig þessi fyrirbæri birtast okkur, hvernig þau ERU í okkur.

Ss hugsanir haga sér á ákveðinn hátt en hinn ytri heimur á annann.

Skilningur okkar á mun þessara tveggja fyrirbæra er röklegur. Þannig er okkur mögulegt að greina munin á milli þessara tveggja meintu fyrirbæra.

En við getum ekki VITAÐ né SANNAÐ að þetta sé svona, eða hvað er raunverulegt, ef e-ð er það.

En þetta hindar okkur ekki í því að fást við þessa hluti eins og þeir koma okkur fyrir sjónir, þó við getum efast um þá.

Það getur orðið flókið mál að fást við hluti og byggja á þeim, á meðan maður efast um þá. Það er einfaldara að fást við þá fyrst eins og þeir séu raunverulegir, á meðan þeir eru viðfang manns. En efast alltaf að lokum. Svipað og við notum kenningar í fræðum, og beitum þeim, jafnvel þó við efumst um sanngildi þeirra. En rétt á meðan þeim er beitt verðum við að taka kenningarnar eins og þær koma fyrir.


”Þess vegna benti ég á að gæði ættu alveg sama rétt á því að vera hlutbundin og
allir hinir eiginleikarnir.“

- Ef þú efast um þessa hluti á meðan þú efast ekki um aðra hluti á sama tíma, álíka vafasama og tengda, þá er hætta á skekkju.

Þeas þegar þú efast um raungildi eða raunveru hlutbundinnar/huglægrar skiptingar, þá ertu búinn að breyta heiminum sem þú ert að vinna með á svo rótækann hátt að viðfangið ”gæði“ er í raun útúr korti.

Þannig að ef þú ert að vinna með heim sem hefur ekki huglæga né hlutbundna aðgreiningu, þá ertu kominn með svo framandi heim, að þú þarft í raun að stilla mælitæki hugsunarinnar að honum, þe að kalibrata hvað ER í þessháttar heimi, ss búa til röklega GILDAN samangandi heim.

Þú býrð ss til nýjan grunn til að hugsa á. Þannig að þú þarft að móta hann betur áður en þú fæst við hluti byggða á honum.

Það er vart hægt að gera þetta á hlaupum, og meika sens í leiðinni.

Málið er bara að stilla miðið á byssunni ef þú hefur breytt lögmálum þyngdaraflsins, og niður er orðið upp, og svo framvegis. En síðan er okkur ekkert að vanbúnaði að kanna þennan heim sem þú hefur sett upp. Hann verður bara að vera í röklegu innra samræmi. Það verður að svona ”bug“ hreinsa hann eins og forrit. Þú fattar vonandi hvað ég á við.


”Því í rauninni eru allir eiginleika huglægir, eða huglægt og hlutbundið hefur
enga greinilega merkingu.“

- Já, en um leið og þú hefur afskrifað huglæga og hlutbundna merkingu, hafa fleiri hlutir glatað merkingu sinni. Hvaða hlutir? Þetta verður að ígrunda. Það er vafasamt að að afskrifa huglæga og hlutbundna skiptingu og ætla heiminn að öðruleiti eins og áður.


”Jafnframt vil ég vekja upp efann á því HVAÐ er raunverluegt og hvað ekki.
Hvers vegna er gott ekki talið jafn-raunverulegt og stórt? Hver dæmir?“

- Ég veit ekki hver dæmir hvort gott sé minna eða meira raunverulegt en stórt, nema hver og einn fyir sig. Raunar þykir mér gott og stórt vera dæmi um svipuð hugtök, bæði huglæg, skv hefðbundnum skilningi á hugtakinu huglægt.

Efinn um raunveruna, er fínn, og gott efni í heila risa grein tileinkaðri einmitt því máli.


”Lada getur haft þjóðfélagslegt gildi, enn eitt mat. Þjóðfélagslegt gildi hennar
er mun meira en Rollsins, þó að hann sé mun vandaðri bíll í sjálfu sér.“

- Til að geta dæmt um svona hluti, þarf að mæla þá með sömu mælistiku, sem þarf að búa til, og er hlutbundin. Mælistikan er viðmið. En valið er ávallt huglægt og þar af leiðandi allur dómurinn. Við getum mælt gæði í hraða, endingu, sparneytni og svo framvegis. En þetta verður ávallt spurning um huglægt mat. Þar sem það verður alltaf spurt… HRAÐI: Er mikill hraði kostur?; ENDING: Er mikil ending kostur?; SPARNEYTNI: Er mikil sparneytni kostur?. Þessir eiginleikar eru almennt álitnir kostir, en eru þeir það eilíflega?!

Við mælum heiminn á hlutlægan hátt, og metum niðurstöðurnar á huglægan hátt. (Stærðfræði og rökfræði, er eftv framlenging á mælingunum, þe gefa okkur skýrari sýn á hvað ER .. hlutbundið. En ég hætti mér ekki lengra út í þá sálma.)


”Hér eru gæði sett í mismunandi samhengi, en er það ekki enn það sama?“

- Ís á Grænlandi og í Sahara er enn sami hluturinn, en hann hefur allt annað gildi(gæði) í huga fólks á þessum stöðum.


” Stærstu spurningunni af þeim öllum er enn ósvarað: “Hvað eru gæði”?
Hvað fær okkur til að dæma eins og við gerum?“

- Höldum okkur við ís-dæmið eilítið lengur.

Það er fólk á Grænlandi og í Sahara.

Aðstæður eru ólíkar, en eðli fólks er svipað eða það sama. Þeas það vill væntanlega lifa, en ekki deyja, það vill vera heilbrigt en ekki sjúkt, það vill ekki vera svangt, það vill eignast afkomendur, það vill lifa við öryggi, það vill eiga framtíð, það vill blómstra.

Sökum ólíkra aðstæðna, eru ólíkar leiðir fetaðar af þessu fólki til að ná þessum markmiðum.

Ólíkar leiðir þarfnast ólíkra tækja og tóla, þar af leiðandi eru tækin til að komast í átt að sameiginlegum markmiðum ólík.

Fólk er sífellt að leita sér að nýjum tækjum og tólum til að fá markmiðum sínum framgegnt. Fólk er að leita leiða til að fá vilja sínum framgengt.

Fólk metur gæði hluta væntalega eftir því hve hagnýtir þeir eru fyrir það á leið þeirra að markinu sem það stefnir að.

Á Grænlandi er ís gersamlega verðlaus.
Í Sahara er ís væntanlega gulls ígildi, jafnvel þó hann sé skammlífur, kannski enn frekar þessvegna.

Vonandi er að renna upp fyrir þér ljós.


”Og það er í raun spurning um það hvernig VIÐ hugsum. Þess vegna segi ég: Sá sem
freistar þess að skilgreina gæði verður að þekkja sjálfan sig.“

- Já, sá sem hefur skýr markmið, tilgang, og þekkir þau vel, getur frekar dæmt um gæði hluta. Fyrir sjálfan sig.

Auk þess sem sá sem myndi þekkja hugsanleg markmið, tilgang, annara, myndi geta áætlað á sama hátt um gæði fyrir aðra. En það má alltaf spyrja hve raunveruleg sú þekking geti orðið á öðru fólki. Enda þykir mér vejulega vafasamt að velja fyrir aðra.

(En þessir hlutir eru mis skýrir, til dæmis lífslöngun, en svo kemur þar inn í umræðan um líknardráp. Þannig að maður veit aldrei.)


”Hugsanir okkar hafa bara svo mikil áhrif á það hvernig við upplifun veröldina.
Gæði geta ekki bara verið afgreidd sem huglæg, því af hverju ættu ekki allir
hinir eiginleikarnir að vera það líka? Vegna þess að þeir eru algildir?
Eða staðlaðir? Vegna þess að vísindin geta skilgreint þá?“

- Ég hef nú e-ð drepið á þetta hér að ofan.

En hér er aðal málið að við getum litið á hinn huglæga og hinn hlutbundna heims sem rökrænar heildir. Þeas þeir ganga upp sem heildir, þe heildirnar fela ekki í sér mótsögn. Við getum talað um að e-ð sé hlutbundið án þess að rekast á mótsögn og á sama hátt um huglæga hluti. En við getum vissulega grafið undan þeim og efast, og ég hef ekkert á móti því. En ég mintist á það að við verðum að gæta samhengisins í því efni.

Náttúrulögmálin mynda td eina röklega heild, og fjalla um hið hlutbundna. Þau eru hlutlæg. Þau eru háð hlutum.
Væntanlega er það sem er það ekki, þá huglægt. Þar á meðal gæði. Eða etv má segja að hið huglæga sé háð mannshuganum.


”Vísindin eru gerð af mannshuganum hugum, fyrir mannshugann. Þau eru því alltaf
miðuð við skilning okkar.“

- Ég held að það megi benda á muninn á því að ”finna upp“ og ”uppgvötva“.

Ég vil halda því fram að vísindin séu ”uppgvötvuð“ en það sem er fullkomlega manngert sé ”fundið upp“.

Etv má segja að vísindin eins og mannshugurinn skilur þau, sé uppfinning sem sé notuð til að uppgvötva, eða til að skilja uppgvötvanir, eða höndla þær. Þannig að hugsanlega eru uppgvötvanir háðar uppfinningum. Það má vera.


”Og þar sem skilningur okkar er það næsta sem við komumst raunveruleikanum,
verður einnig að taka það fram að allur skilningur okkar verður aldrei laus við
gildismöt.“

- Það er alls ekki ólíklegt að við séum fullkomlega fangin í gildismöt. Það er erfiður biti að kyngja, og verðugt umhugsunarefni.

Jafnvel stærðfræðingar leggja fagurfræðilegan skilning í sannanir, og eru þar með búinir að fella gildis hlaðinn dóm. Byggir þessi fagurfræði venjulega á hugmynd um einfaldleika eða e-ð tært, ”satt“, eilíft, ævarandi, hreint, .. hmmm… e-ð ”fallegt"?! Þetta hrífur mig amk. ;) Í heimi sem allt er stundlegt og óhreint, kjánalegt.. er hið andstæða eitthvað dýrmætt. Kannski eins og ís í Sahara. :))

Kv.
VeryMuch