Kæri Tyse,

Sendi þér þessa grein, víst þú virðist svona týndur:

1. Finnst mér sérkennilegt að sjá tyse taka upp hina gömlu ‘68-vörn að ekkert sé að kommúnismanum, honum hafi bara verið klúðrað í Sovét. Þetta er ámóta og mátti heyra endur fyrir löngu, að í raun væri Stalín að verjast harðlínumönnum eins og Molotov og Bería, síðar að allt hefði lagast með Khrústsjov, aðrir sögðu að Stalín hefði spillt göfugum hugsjónum Leníns, enn aðrir að Maó hefði gert það sem Sovétmönnum hefði misstekist, nokkrir að Enver Hoxha einn hefði hrint “raunverulegum kommúnisma” í framkvæmd, þeir voru til sem fögnuðu framtaki Pol Pot til þess að koma á sönnum sósíalisma, sumir græningjar telja Juche-stefnu Kim Il-sung varða leiðina til lífshamingju mannkyns, enn aðrir tigna Kastró enn sem handhafa sannleikans í þessum efnum og mér er sagt að enn séu til aðdáendur Leons Brontstein. (Auðvitað voru og eru þetta allt sömu morðóðu valdassjúklingarnir.) En það er svo skrýtið að enginn getur eftir allar þessar tilraunir bent á eitt einasta land þar sem tilraunin hefur tekist. Er ekki nóg komið af þessari djöfullegu tilraun?
Þrátt fyrir skipbrot þessara ömurlegustu trúarbragða mannkyns, sem í reynd voru lítið annað en kenning um villimennsku, er fráleitt að telja að eftir lifi eða að til þeirra megi rekja hugmyndir um samhjálp eða félagshyggju. Menn hafa hjálpað meðbræðrum sínum og lagt fé saman frá örófi alda. Kommúnisminn og sósíalisminn voru hins vegar lítið annað en endurómur af einræði fyrri alda, nema að nú átti að treysta á gáfur fámennisstjórna til þess að ráðstafa auðnum í nafni tiltekinna stétta. Það er hins vegar athyglisvert að Marx og Engels höfðu engar hugmyndir fram að færa um hvernig skapa mætti nýjan auð, heldur aðeins hvernig ráðstafa mætti gömlum auð með nýjum hætti.
Ég hugsa að tyse vilji leggja annan skilning í “samhjálp og félagshyggju” en ég, en það breytir ekki hinu að hann vill skikka menn til þess að vera “góða” og sýna öðrum samhjálp og félagshyggju. Ég gef hins vegar lítið fyrir góðverk, sem gerð eru á annarra kostnað. Þá vil ég frekar velja verðuga málstaði sjálfur en að treysta á opinberar nefndir til þess arna, enda sýnir reynslan að slíkt kallar í besta falli á sóun til þeirra herja opinberra starfsmanna, sem eiga að véla um og handlanga samhjálpina, oftast á spillingu og oftar en ekki á harðstjórnir og kúgun þeirra, sem leyfa sér að vera á annarri skoðun en hinir vísu menn í forsvari samhjálparinnar.
Það er sérkennilegt að lesa samanburðarfræði á djöflastefnunum tveimur: fasisma, nazisma og falangisma annars vegar trúi ég og hins vegar sósíalisma og kommúnisma. Munurinn á stefnunum er nefnilega nánast enginn nema að nazistar lögðu mest upp úr þjóðernisbaráttu en kommúnistar stéttabaráttu. Forsendur hvortveggja voru handónýtar, en báðir báru fyrir sig vísindalegri vissu (þjóðernissósíalistarnir gældu þó líka við mýtólógíska tilfinningasemi). En spyrja má hvort slíkur munur gildir ekki einu. Allar stefnurnar voru greinar af sama meiði, þar sem máttur fjöldans/ríkisins var tignaður en réttur einstaklingsins hunsaður og raunar svívirtur.
Mér sýnist að tyse sé í raun bara enn gamli marxistinn þó hann kunni síður við að segja það opinskátt nú. Hann reynir að gefa það til kynna að kommúnismi og sósíalismi hafi á einhvern hátt verið skárri en fasisminn, vegna þess að hann hafi átt göfugri markmið og skammar mig eflaust fyrir að leggja “sósíalisma og kommúnisma annars vegar og fasisma hins vegar að jöfnu” og bætir svo afsakandi við “enda þótt þessar stefnur allar hafi leitt til skelfilegra ógna, kúgunar og manndrápa.” Svo heldur hann eflaust áfram að segja okkur frá því um hvað grundvallarkenning sósíalista og kommúnista hafi miðað að. En hvað ef við spyrjum nú Karl Marx sjálfan út í svona þrætubók? Hans frumlegasta framlag til heimspekinnar var einmitt að efast um siðferði góðs ásetnings, þ.e.a.s. að framsett markmið væru rök. Marx sagði að í sögulegu samhengi væri einmitt praxísinn sem öllu skipti, en ekki hvað menn segðust ætla fyrir með tiltekinni breytni. Þegar svona rök koma frá marxista eins og tyse dettur manni fremur í hug Groucho en Karl.
Franski heimspekingurinn Chantal Delsol orðaði þetta raunar ágætlega: “Þegar hugsjónamaður hefur drýgt glæpi í 80 ár en þvertekur fyrir að vera glæpamaður í skjóli upphaflegs ásetnings síns hlýtur maður að álykta að ásetningnum sé um að kenna.” Með öðrum orðum: Stefnan sjálf er ill, ekki bara mennirnir sem framfylgdu henni.

Það er svo öldungis fráleitt að reyna að klína kommúnisma og sósíalisma upp á jafnaðarmenn Norðurlanda. Þeir líkt og margir aðrir gældu við vondar hugmyndir á borð við þjóðnýtingu en þeir höfnuðu þeim í flestum tilvikum (öfugt t.d systurflokkana á Bretlandi og Frakklandi). Þar var á hinn bóginn lögð mest áhersla á tekjujöfnun skattkerfisins, heilstætt mennta- og heilbrigðiskerfi, opinbera framfærsluskyldu auk sérstæðra hugmynda um hvernig borgarafrelsi og verkalýðsrekstur fara saman. Vel fram á sjöunda áratuginn gekk þetta vel upp, en þá óx velferðarkerfið úr hófi fram og menn töpuðu áttum í skattheimtu. Norðurlandaþjóðirnar hafa enn ekki ráðið fram úr þeim vanda og gera það tæpast fyrr en þær taka af hreinskilni til endurskoðunar hvað þurfi að vera í verkahring ríkisins og hvað ekki, hvaða borgaralegu skyldur menn þurfi að inna af hendi áður en þeir öðlist borgaralega réttindi o.s.frv.
En munurinn á krötunum annars vegar og kommúnistunum og sósíalistunum hins vegar hefur aldrei verið neitt flókinn. Kratarnir kenna sig nefnilega við lýðræði. Þeir stefndu vissulega að frelsun öreigastéttarinnar, en allt frá því að Karl Krautsky lagði drög að kratisma 20.aldar var alveg ljóst að þeir töldu lýðræðið vera forsendu og tilgang í senn. Krautsky sagði meira að segja að ef einhver sýndi fram á að markmiðinu um frelsun öreiganna væri unnt að ná með einkaeignarréttinum einum myndu þeir ekki hika við að feta þá leið. Kommar og sossar töluðu hins vegar ávallt tæpitungulaust um “alræði öreiganna” þar sem alræðið varð markmið í sjálfu sér.
Órar um hvert djöflarnir sóttu fylgi sitt eru ekki síður athyglisverðir: “Það voru hins vegar stjórnmálaleiðtogar peningaaðalsins og forréttindastétta sem aðhylltust fasisma, ekki listamenn, heimspekingar, rithöfundar né menntamenn eða aðrir þeir sem vildu hugsa um frelsi fyrir alla og jafnrétti og bræðralag allra.” Ég hélt að fólk eins og Hannah Arendt, Allan Bullock, François Furet, André Gide, Waldemar Gurian, Elie Halévy, Paul Johnson, Ernst Nolte, Marcel Mauss, George Orwell, Victor Serge og Simone Weil hefðu rakið þetta nógsamlega. Hugmyndafræðin var nefnilega rótskyld og gagnkvæm andúð nazista og kommúnista var í raun aðeins byggð á samkeppni þeirra um sama fylgið í upplausn Weimar-lýðveldisins.
Það segir e.t.v. sína sögu að um 40% kjósenda nazista (Þjóðernissósíalistaflokks þýsks verkalýðs) voru úr verkamannastétt og höfðu flestir áður stutt kommúnista eða sósíalista. Og svo menn ímyndi sér ekki að þetta hafi verið hending ættu menn að hafa í huga að nýnazistar í Frakklandi, Ítalíu, Rússlandi og víðar hafa einmitt gert út á sömu mið og kommúnistarnir forðum. Einmitt í gömlu kommúnistavígjunum líkt og Marseilles og Torino hefur þeim orðið mest ágengt.
Og það er bara firra að allar mannvitsbrekkurnar hafi hallað sér að kommúnisma og sósíalisma. Gróðrarstía nazismans var ekki síst í háskólum og hann skorti ekki listamenn, heimspekinga, rithöfunda eða menntamenn heima sem erlendis; fólk á borð við C.K. Chesterton, Carl Schmitt, Ezra Pound, Gertrude Stein, Giovanni Gentile, Gottfried Benn, Gottlob Frege, Knut Hamsun, Louis-Ferdinand Céline, Martin Heidegger, Paul De Man, T.S. Eliot, Virginia Woolf, W.B. Yeats og Wyndham Lewis. Þetta ógeðfellda dekur var á nákvæmlega sömu forsendum og hjá þeim kollegum þeirra, sem dýrkuðu Stalín, sumsé að þeir hefðu séð framtíðina og vildu allt – alveg allt – til vinna svo að tregari samferðamenn þeirra kæmust til óskalandsins, hvort sem þeir kærðu sig um það eða ekki. Hér er vitaskuld á ferðinni hvimleiður hroki sumra menntamanna, sem vilja hafa vit fyrir samferðamönnum sínum. Tom Jefferson svaraði þessu sennilegast best þegar hann spurði: “Stundum er sagt að manninum sé ekki treystandi til þess að stjórna sjálfum sér. En er honum þá treystandi til þess að stjórna öðrum?” Þessu gleyma handhafar stórasannleika allt of oft, að ríkið er ekki mönnum æðra, þar eru líka menn við stjórnvölinn.
Annars hafa aðrir skrifað betur og nákvæmar um samanburðinn á nazisma og kommúnisma. Ég bendi sérstaklega á Svörtu bókina, sem gefin var út í Frakklandi 1997 og í enskri þýðingu 1999, en þar var fjallað um glæpi kommúnismans í víðu samhengi. Ein afleiðingin var sú að ákveðið var að leggja franska kommúnistaflokkinn niður.

http://www.amazon.com/exec/obidos/ASIN/0674076087/002-5747897-2124042

3. Hvað er það annað en hræsni hjá mönnum nú til dags að taka undir orð HHG um lærdóma sögunnar og skora svo á hann að “að sýna fórnarlömbum auðvaldshyggju og stríðsrekstrar samtímans samúð og virðingu” eins og að “auðvaldshyggjan” sé eini eða stærsti skaðvaldurinn. Allt í einu eru hinar sannanlega illu stefnur gleymdar og kapítalismanum kennt um allt saman! Vissulega má kenna græðgi og gullþorsta einstakra manna og glæpaflokka um margvísleg illvirki, en hvernig má kenna kapítalismanum um? Kapítalisminn er ekki hugmyndakerfi á borð við kommúnisma eða nazisma, heldur óljóst safnheiti um almennt fyrirkomulag á eignarrétti og viðskiptum. Færa má fyrir því sannfærandi rök að einmitt viðskipti og virðing fyrir eignarrétti séu áhrifamestu friðarhvatar heims, en ætli það sé unnt að finna hryllilegri stefnur en tvíburana kommúnisma og nazisma, bæði hvað áhrærir magn og ógeð? Ég held ekki.

kv.
kundera

Fyrst ein spurning: Hvers vegna seturu “minnihlutahópa” innan gæsalappa? Ég geri það vegna þess að ég er að tala um orðið eins og það kom fyrir hjá þér, en ég er forvitinn að fá að heyra hvers vegna þú notar gæsalappirnar.

“White trash” er hins vegar ekki alnefni yfir alla hvíta (nema þá kannske í munnum svartra rasista), heldur á það einungis við um einn hóp þeirra (skilst að það sé á svipuðu plani og “sveitavargur” er hér - ómenntað dreifbýlislið). Brandari um “white trash” er því kannske svipaður og að segja brandara um einhvern hóp svertingja. Þannig að “white trash”-brandari er ekki brandari um hvíta, heldur um ákveðna stétt manna.

En um grínið í brandaranum hef ég svo sem aðeins eitt enn að segja. Hvernig grín þetta er fer dálítið eftir því í hvaða hugarástandi sá sem sagði brandarann er í. Hafi honum þótt þetta fyndið vegna þess hve óviðeigandi hann er, þá má kannske til sanns vegar færa að það sé ekki neinn rasismi í þessu. Hins vegar, þá er allt eins hugsanlegt að honum hafi þótt þetta fyndið vegna þess eins að honum þyki eitthvað sniðugt við það að kalla svarta skít (jafnvel heilagur skítur er, þegar allt kemur til alls, ekkert nema skítur). Og þá er vissulega um rasisma að ræða.

Þó svo að fólk virðist almennt hafa sammælst um að hvítir séu lögmæt skotmörk fyrir hvern sem er en aðrir kynþættir séu stikkfrí, þá er ekki þar með sagt að það sé rétt. Það rétta er, eða ætti að vera, að allir séu jafnir að þessu leyti, rétt eins og þeir eiga að heita jafnir á öðrum sviðum.

En eins og bent hefur verið á, þá er ekki verið að gera grín að svertingjum í þessum brandara.