Daufur er barnlaus bær segir í gömlu íslensku máltæki en barnadauði var mikill á Íslandi allt til loka nítjándu aldar. Algengt var að konur fæddu sex til sextán börn og taldist það barnalán ef helmingur þeirra lifði.

Vitað er að ein íslensk kona átti tuttugu og þrjú börn og engin af þeim voru tvíburar. Hún kemst þó hvergi nærri rússnesku konunni frú Vassilet sem var fædd 1816 og lést 1872. Samkvæmt heimsmetabók Guinness átti hún sextán sinnum tvíbura, sjö sinnum þríbura og fjórum sinnum fjórbura, sem gerir alls sextíu og níu börn, og komust þau flest til manns.

Froða úr munni jórturdýra
Samkvæmt þjóðtrúnni eru ýmis ráð sem fólk getur gripið til ef það vill auka líkurnar á getnaði. Í bókunum Merkisdagar á mannsævinni eftir Árna Björnsson og Íslenskir þjóðhættir eftir Jónas Jónasson frá Hrafnagili er sagt frá nokkrum slíkum ráðum og ýmsu sem fólk þarf að vara sig á í tengslum við börn og barneignir.

Til dæmis þótti heillavænlegt að geta barn á sunnudegi með aðfallinu og á fullu tungli. Konur geta haldið yfir sér mylsnu af hjartarhorni, blandaðri með uxagalli, meðan á samförum stendur til að auka líkur á getnaði eða drukkið merarmjólk stuttu eftir blæðingar. Einnig er ráð að taka eista úr hrafni eða ref, þurrka það í skugga og mylja síðan í duft og drekka með víni fljótlega eftir tíðir.

Karlmenn sem vilja auka líkurnar á að konur þeirra verði barnshafandi eiga að taka froðu úr munni jórturdýra og bera hana á skapabarma konunnar meðan hún sefur eftir samfarir. Karlar sem vilja auka losta kvenna sinna eiga að gefa þeim kynfæri af ref eða eistu úr gæsastegg að borða. Ef konur vilja auka losta karla sinna eiga þær að gefa þeim kraftmikið kjöt, fisk og mjólk og svo er líka hægt að leigja eina bláa eða gefa karlinum Viagra.

Strákur eða stelpa
Þau sem vilja stjórna kyni barna sinna geta m.a. gripið til þess ráðs að konan liggi á hægri hliðinni meðan á getnaði stendur því þá eignast hún strák en stelpu ef hún liggur á vinstri hliðinni. Einnig er sagt að ef maðurinn vill frekar eignast barn verði það stelpa en strákur ef konan er viljugri til barneigna.

Því er almennt trúað að strákar sprikli meira í móðurkviði en stúlkur og að konur séu framstæðari ef þær bera dreng undir belti. Sumir segja að þessu sé þveröfugt farið og undir framstæðri og toppmjóri kúlu sé stelpa en strákur undir breiðri kúlu. Þegar hægra brjóstið stækkar meira en það vinstra eða konan er rjóðari á hægri kinn er óbrigðult að um strák er að ræða. Ef giftingarhringur sem haldið er í bandi sveiflast fram og aftur yfir kúlunni er barnið strákur en stelpa ef hann fer í hringi.

Ryðblettur á nálinni
Nú á tímum geta konur farið út í apótek og keypt þungunarpróf til að vita hvort þær séu með barni. Þetta var ekki svona auðvelt fyrir nokkrum áratugum en þó er ekki þar með sagt að konur hafi ekki haft ráð til að komast að hinu sanna. Til þess að vita hvort getnaður hefði átt sér stað gátu konur pissað í fat og sett fægða nál á botninn og ef ryðblettur var á nálinni daginn eftir var konan þunguð. Aðrir segja að ryðbletturinn tákni að konan sé ekki ófrísk.

Margt að varast
Eftir að getnaður hefur átt sér stað er ýmislegt sem væntanlegar mæður þurfa að varast. Barnshafandi kona má ekki horfa niður af háu því þá verður barnið lofthrætt og ef hún stígur yfir breimandi kött verður það fábjáni. Ef ólétt kona horfir of lengi á norðurljósin verður barnið rangeygt og ef hún pissar úti í tunglsljósi verður það tunglsjúkt. Borði ófrísk kona rjúpu eða rjúpuegg verður barnið freknótt, ef hún borðar gómfillu úr sel verður það holgóma og borði hún selshreifa verður barnið með hreifa í staðinn fyrir hendur. Ekki má barnshafandi kona drekka vatn sem kindur eða kýr hafa drukkið af því þá er hætt við að barnið jórtri. Í þessu tilfelli er hjátrúin greinilega notuð í sóttvarnarskyni.

Þeir sem umgangast konur sem eru bomm verða að gera það af varfærni því ýmislegt í hegðun þeirra getur haft afdrifaríkar afleiðingar í för með sér. Til dæmis eiga menn að leysa af sér poka sem þeir kunna að bera á bakinu áður en þeir ganga í hús þar sem ófrísk kona kann að vera, annars er hætt við að barnið fæðist krypplingur. Gangi menn um á skautum eða mannbroddum í húsi þar sem kona er farin að gildna undir belti verða fætur barnsins í laginu eins og skautar eða mannbroddar.

Lausnasteinar góð vísindi
Ljósmæðurnar á Fæðingardeild Landspítalans kunna ýmislegt fyrir sér sem þær hafa ekki lært af bókum en miðla hver annarri af reynslu. Guðrún Eggertsdóttir ljósmóðir segir suma á því að barnshafandi konur megi ekki drekka úr skörðóttum bolla því þá fæðist barnið með klofinn góm eða klofna vör. “Þegar ég var ófrísk í fyrsta skiptið hljóp rotta yfir fótinn á mér og ég skoðað barnið mjög vel eftir fæðinguna til að athuga hvort það væri loðinn blettur á því.”

Fyrr á tímum var því almennt trúað að til væru steinar sem auðvelduðu konum fæðinguna. Steinarnir gengu undir nafninu lausnarsteinar og þeirra er helst að leita í fjöruborðinu. Lausnarsteinar eru fræ erlendrar trjátegundar sem berast hingað með hafstraumum og eru fremur sjaldgæfir.

Elínborg V. Jónsdóttir ljósmóðir segir að fyrir sína parta telji hún að lausnarsteinar virki prýðilega og menn haldi bara að það sé hjátrú að nota þá en það séu í raun góð vísindi. “Ef lausnarsteinn er settur undir tunguna á konu meðan á fæðingu stendur getur hún ekki lokað munninum og um leið slaknar á kjálkavöðvunum. Allir vöðvar í líkamanum vinna í hópum og séu kjálkavöðvarnir slakir eru vöðvarnir í grindarbotninum það líka og það auðveldar fæðinguna.” Elínborg segir einnig að hún hafi heyrt talað um gamla bók eða skræðu í Dölunum sem sagt sé að fylgi kraftur, ekki ósvipaður og lausnarsteinum. "Það á að vera gott að leggja bókina í sæng kvenna ef þeim gengur illa að fæða og mér skilst að hún sé notuð enn.

Ráð til að auðvelda fæðinguna
Samkvæmt þjóðtrúnni er geta konur gert eitt og annað til að auðvelda sér fæðinguna. Þær mega til dæmis ekki ganga undir sperrur eða nýreist hús því þá verður að reisa sperrur yfir henni til að hún geti fætt. Hún má ekki ganga undir þvottasnúru því þá vefst naflastrengurinn um hálsinn á barninu.

Ef fæðingin gekk illa var talið gott að leysa alla hnúta og opna glugga og hurðir. Einnig var því trúað að lausnarsteinar gætu losað um og flýtt fyrir fæðingunni. Í bók Jónasar frá Hrafnagili er sagt að gott sé að leggja burnirót í rúmið hjá vanfærri konu svo hún snerti hana bera. Einnig segir að það hjálpi til að gefa konunni tíkarmjólk eða vín, blandað með baldursbrá eða pungarfa, að drekka. Stundum var gripið til þess ráðs að hnýta sigurhnút eða sigurlykkju yfir konunni til að losa um fæðingarstífluna.

Sigurkufl
Þegar börn fæðast í líknarbelgnum og hann er heill og órifinn er sagt að þau fæðist í sigurkufli og verði gæfumanneskjur. Eftir fæðinguna á að taka belginn og þurrka og hann kemur barninu til góða seinna á ævinni. Til dæmis er sagt að þeir sem fæðist í sigurkufli séu skyggnir og að enginn galdur vinni á þeim svo lengi sem þeir bera kuflinn á sér.

Í þeim tilfellum sem ekki er um sigurkufl að ræða á að brenna barnsfylgjuna sem allra fyrst því vondir andar sitja um að komast yfir hana. Ef fylgjunni er kastað á víðavangi geta illir andar náð valdi á henni eða villidýr étið hana og fylgir þá dýrið eða andinn barninu.

Umskiptingar
Aldrei má skilja kornabörn eftir ein í langan tíma því huldufólkið reynir að skipta á börnunum og örvasa huldukarli eða huldukerlingu. Þetta er gert með því að hnoða gamlingjanum saman svo hann verði ekki stærri en ungbarn og töfra yfir hann svip barnsins. Til að komast að því hvort barn sé umskiptingur er nóg að hýða það duglega eða setja upp á altari því þá birtist það í sinni réttu mynd.

Allir vita að til þess að börn vaxi, dafni og öðlist þroska þurfa þau ást og umhyggju. Börn eru augasteinar foreldra sinna og foreldrum ber að gæta þeirra sem slíkra. Munið að skæri gerir barnið blint en hnífur eineygt.