Einkenni á fyrstu vikum meðgöngu
Frá getnaði að fæðingu, tekst líkami móður á við stórkostlegt ferli frjógvunar, bólfestu eggsins og vaxtar og þroska barns (eða barna). Líkami móður er ,,heimili” barns næstu 40 vikurnar eða þar um bil. Þessu öllu fylgja oft miklar líkamlegar tilfinningar móður sem geta verið mismunandi á milli meðganga hjá sömu konunni.

Í fyrstu geta þessi einkenni verið mjög óljós og í mörgum tilfellum byrja þau ekki fyrr en um það leyti sem kona uppgötvar að hún sé þunguð. Oft eru þessi einkenni svipuð og konur finna fyrir þegar þær byrja á mánaðarlegum blæðingum.

Hér að neðan er greint frá þessum helstu einkennum sem konur geta fundið fyrir (upplifað) á fyrstu 12 vikum meðgöngunnar.

Lituð útferð
Þetta er augljósasta einkennið og gefur til kynna að um þungun sé að ræða. Sumar konur fá þó smá tíðablæðingar og getur það gert konur óöruggar um það hvort þær séu þungaðar eða hvort þetta séu hinar eiginlegu tíðablæðingar sem um er að ræða. Síðan fá sumar konur svokallaðar bólfestublæðingar. Þá er um ljóslitaðar blæðingar að ræða þegar fóstrið er að taka sér bólfestu í leginu, venjulega um 12 dögum eftir að eggið frjógvast (þungun átti sér stað). Þessar blæðingar er venjulega ekki eins miklar né eins langar og tíðablæðingar.

Breytingar á brjóstum
2-4 vikum eftir að kona verður þunguð taka brjóst hennar strax breytingum. Mjólkurgangar í brjóstunum byrja að stækka og þroskast og undirbúa sig fyrir komandi brjóstagjöf. Aukið blóðflæði verður einnig í brjóstunum og verða bláæðarnar oft sýnilegar. Brjóstin verða oft viðkvæm, þrútin og margar konur upplifa kláða/fiðring í brjóstunum. Í kringum 12. viku meðgöngu dökknar húðin á geirvörtunni og vörtubaugnum. Þessi litabreyting er þó mismunandi milli kvenna. Geirvörturnar geta orðið framstæðari en áður á þessum tíma og verið frekar viðkvæmar. Það er mikilvægt að vera í góðum brjóstahaldara sem styðja vel við brjóstin á þessu tímabili.

Aukin þvaglát
Flestar konur finna fyrir auknum þvaglátum á fyrstu vikum meðgöngunnar. Það er aðallega vegna þess að blóðflæði í nýrum eykst um 35-60% hjá hverri konu. Þetta aukna blóðflæði eykur þvagframleiðslu nýrnanna um 25%. Í flestum tilvikum eru þessi auknu þvaglát á 9.-16. viku meðgöngu en minnka síðan. Í lok meðgöngunnar finna síðan flestar konur aftur fyrir auknum þvaglátum og er það vegna stækkandi legs konunnar, sem þrýstir á þvagblöðruna og rúmar hún því minna þvag en áður.

Morgunógleði
Þetta einkenni er líklegast lang algengasta einkenni þungunar og sem flestar konur finna fyrir. Sumar konur finna bara fyrir smávægilegri velgju en aðrar eru undirlagðar af ógleði og uppköstum. Oftast hverfa ógleðin og uppköstin eftir þrjá mánuði en í einstaka tilvikum finna konur fyrir ógleðinni í 4-5 mánuði. Það er ekki alveg vitað hvað veldur ógleði og uppköstum en það er talið vera vegna hormónaáhrifa eða ójafnvægi í blóðsykrinum. Einnig er talið að streita og ofreynsla geti valdið ógleði og uppköstum. Ef kona kastar það mikið upp að hún tapi of miklum vökva, söltum og næringu getur það verið henni og fóstrinu skaðlegt. Í alvarlegum tilfellum getur líkaminn ofþornað. Ef kona fær svimaköst, getur ekki pissað, verður þurr í munninum og varirnar springa er ráðlagt að hafa samband við ljósmóður eða lækni til að láta meta ástandið. Meðferð við ofþornun er vökvagjöf. Hins vegar ef kona nær ekki að halda vökvanum niðri þá getur þurft að leggja hana inn á sjúkrahús og gefa vökvagjöf í æð. Það sem getur verið hjálplegt til að koma í veg fyrir ógleði og uppköst eru eftirfarandi atriði:

Borða oft og í litlum skömmtum, á u.þ.b. 2-3 tíma fresti, jafnvel þó þú sért ekki svöng
Drekka mikið af vökva, 10-12 glös á dag af vatni, ávaxtasafa og jurtatei
Forðast feitan mat
Forðast kryddaðan mat
Forðast áfengi
Forðast koffín
Forðast gos og sælgæti
Forðast sterka lykt
Gott er að borða þurrt kex, þurrt ristað brauð og tvíbökur
Hvíld oft á dag er nauðsynleg. Það er gott að hafa hátt undir höfði og fótum
Ef kona þjáist af morgunógleði er ráðlagt að borða áður en farið er á fætur
Fara rólega á fætur, forðast snöggar hreyfingar
Forðast að verða svöng
Sitja upprétt eftir máltíð svo þyngdaraflið hjálpi við að halda matnum niðri
Það getur verið gott að borða svolítið áður en farið er að sofa á kvöldin og jafnvel ef kona vaknar á nóttunni til að koma í veg fyrir uppköst næsta morgunn
Ef einhver lykt veldur konu ógleði og uppköstum skal forðast hana. Það er ráðlagt að bíða í smástund eftir máltíð með að bursta tennurnar svo það komi ekki af stað uppköstum. Það gerir konu gott að hreyfa sig daglega og fá sér frískt loft. Einnig er gott að sofa við opinn glugga
Forðas reykingar, þær eru skaðlegar bæði fyrir konuna og barnið og geta aukið á ógleðina
Reykingar minnka einnig matarlystina

Uppþemba, krampar og bakverkir
Margar konur upplifa uppþembu, milda krampa og verki í mjóbaki rétt fyrir tíðablæðingar. Þegar legið er að stækka geta konur einnig fundið fyrir þessum líkamlegu einkennum. Margar konur verða áhyggjufullar en ef það eru engar blæðingar með verkjunum eru þeir yfirleitt sárasakalausir og alveg eðlilegir. Ef hins vegar blæðir samfara þessum verkjum ætti alltaf að hafa samband við lækni til að hægt sé að athuga hvað geti verið að.

Svimi eða yfirliðatilfinning
Svimi snemma á meðgöngu eru algeng einkenni. Svimi getur orsakast vegna:

Hormónaáhrifa sem slaka á æðaveggjum. Ef kona situr eða liggur út af og stendur síðan hratt upp rennur blóðið hratt í hendur og fætur hennar og getur konan þá fundið fyrir svimatilfinningu. Því er mikilvægt að standa hægt upp til að koma í veg fyrir að blóðið renni svona hratt úr höfði hennar. Einnig geta konur fundið fyrir svima eða yfirliðatilfinningu ef þær fara í heitt umhverfi, eins og heita potta og gufuböð. Svo fara skal gætilega í það og vera vakandi fyrir þessum einkennum.
Vegna þes að það verður æðaslökun í líkama kvenna á meðgöngu sem lækkar blóðþrýstinginn. Þannig að þær konur sem hafa lágan blóðþrýsting fyrir meðgöngu finna frekar fyrir svima og yfirliðatilfinningu en þær konur sem hafa hærri þrýsting.
Mikilvægt er að passa upp á að borða reglulega til að halda blóðsykrinum í jafnvægi, þar sem efnaskiptahraði eykst um 20% í meðgöngunni (sem þýðir að konur brenna þeirri fæðu sem þær borða hraðar en þær gerðu fyrir þungun). Lágur blóðsykur getur valdið yfirliðatilfinningu.
Þreyta
Margar konur finna fyrir mikilli þreytu á fyrstu 12 vikum meðgöngunnar og sumar jafnvel aðeins lengur. Er það vegna þess að líkami þungaðrar konu er að ganga í gegnum miklar efnaskipta breytingar sem eru nauðsynlegar til að hjálpa barninu að vaxa og þroskast. Því er mikilvægt að hlusta á líkama sinn og nýta þann tíma sem gefst til að hvíla sig og endurnýja þannig orku sína.

Höfuðverkur
Sumar konur finna fyrir höfuðverk í fyrstu 12 vikum meðgöngunnar. Getur höfuðverkurinn orsakast af þeim hormónabreytingum sem verða í líkömum kvenna á meðgöngu. Einnig getur hann orsakast vegna þess að blóðmagn eykst töluvert á meðgöngunni og veldur auknu álagi á líkamann. Ef kona er undir miklu álagi og finnur fyrir streitu getur blóðþrýstingurinn hækkað og þar með valdið höfuðverk. Sumar konur sem hafa fengið höfuðverk oft fyrir meðgönguna eða eru með mígreni finna sjaldnar fyrir höfuðverknum á meðgöngunn en en aðrar konur finna fyrir höfuðverk mun oftar.

Til athugunar: Höfuðverkur eftir 24. viku getur verið vísbending á að blóðþrýstingurinn sé að hækka. Samhliða þessum höfuðverk sjá konur oft svarta depla fyrir framan sig eða eru með óskýra sjón. Ef þú upplifir þetta skaltu segja ljósmóðurinni þinni frá því og láta athuga blóðþrýstinginn.

Hægðatregða
Hægðatregða er algengt vandamál sem konur finna oft fyrir á fyrstu 12 vikum meðgöngu. Talið er að þetta vandamál sé vegna hormónaáhrifa sem slaka á þarmahreyfingum. Því lengur sem fæða staldrar við í meltingarkerfinu því meiri vökvi frásogast úr fæðunni og gera hægðirnar harðari. Þannig er erfiðara að koma hægðunum frá sér. Því er mikilvægt að auka trefjaneyslu og vökvainntekt til að koma frekar í veg fyrir svona vandamál.

Kynhvöt
Kynhvöt breytist oft á fyrstu vikum meðgöngunnar. Annað hvort eykst hún eða minnkar verulega. Sumum konum finnst þær öðlast frelsi á fyrstu vikum meðgöngunnar þar sem þær hafa ekki tíðablæðingar. Aukið blóðflæði er til brjóstanna og kynfæranna sem getur aukið næmni, kynörvun og kynlöngun. Hins vegar upplifa sumar konur á fyrstu 12-14 vikum meðgöngunnar mikla þreytu, ógleði og uppköst, sem gerir það að verkum að kynlíf er ekki í huga þeirra né nokkur löngun.

upplýsingar fengnar frá: Þórdís Björg Kristjánsdóttir, ljósmóðir og hjúkrunarfræðingur
tekið af www.ljosmodir.is