.D. Salinger

50 ára útgáfuafmæli Bjargvættarins í grasinu
Það er til a.m.k. einn listamaður í heiminum sem ekki kærir sig um sviðsljósið. Þá er átt við að hann hafi í hreinasta sannleika óbeit á athyglinni en leiki ekki hlutverk hins fáskipta einfara til að styrkja tiltekna ímynd af sér.



J.D. Salinger er talinn eiga fulla skjalaskápa af smásögum (sé hann ekki farinn að nota tölvu og geyma gögn í henni) en hann hefur ekki sent frá sér bók síðan um 1960. Sá sem fjallar um hann á prenti má eiga von á lögsókn. (Við skulum vona að hann hafi ekki veður af þessum pistli). Einangrun höfundarins breytir þó ekki þeirri staðreynd að nær hvert mannsbarn þekkir skáldsögu hans, The Catcher in the Rye - Bjargvættinn í grasinu, sem nú á 50 ára útgáfuafmæli.

Þetta er óvenjulegt útgáfuafmæli. Að sjálfsögðu birtist ekkert viðtal við höfundinn og útgefendur hans vilja ekkert láta eftir sér um viðburðinn. Það kemur þó ekki í veg fyrir að bókaverslanir raði bókinni upp á áberandi stað og raunar þarf ekkert söluátak til að þessi skáldsaga renni út, hún hefur selst jafnt og þétt í 50 ár. Sagan mun m.a. vera mjög kunn hér á landi en hún út í íslenskri þýðingu Flosa Ólafssonar fyrir allmörgum árum.

Bjargvætturinn í grasinu lýsir uppreisnaranda unglings en umfram allt óbeit viðkvæmrar sálar og sjálfstæðs einstaklings á vanahugsun samferðamanna, hræsni og leikaraskap. Vinsældir bókarinnar eru enginn leyndardómur: hún er auðlesin, glæsilega skrifuð, hjartnæm og kraftmikil; veitir innsýn í hugarheim unglings en höfðar ekki síður til fullorðins bókmenntafólks vegna frábærrar persónusköpunar og fyrir óviðjafnanlegan ritstílinn.

Næstu (og síðustu) útgefnu verk J.D. Salingers voru rökrétt framhald í þróun hans sem höfundar. Um er að ræða langar og stuttar smásögur, fjórar þeirra komu út tvær og tvær í bók (Frannie and Zooey og Raise High the Roof Beams Carpenters and Seymour) og níu styttri sögur í bókinni Nine Stories. Í þessum verkum er að finna sama ofnæmi sumra persónanna fyrir umhverfi sínu, vanahugsun, hræsni og klisjum samborgaranna, en þessar sögur eru mun erfiðari aflestrar en Bjargvætturinn. Þær eru óræðari og einkennast m.a. af sterkum áhrifum búddisma á höfundinn en sú heimspeki tekur smám saman að mynda undirstöðu verkanna. Þetta eru allt frábærar sögur fyrir utan Seymour sem er nánast óskiljanleg. Sögurnar í Nine Stories eru snilldarlega samdar og einkennast m.a. að hárfínni íroníu og yfirburðanæmni höfundar á samtöl og smáatriði. En þessi verk urðu engu að síður sífellt innhverfari í samræmi við lífsafstöðu og heimspeki höfundarins. Kann þar að liggja skýringin á því hvers vegna Salinger kaus að draga sig í hlé og hefur ekki birt eftir sig verk í meira en 40 ár.

Önnur skýring kann að liggja í þeim viðtökum sem verk Salingers eftir Bjargvættinn hlutu. Ekki var óeðlilegt að þessar sögur nytu ekki sömu vinsælda og Bjargvætturinn sem höfðar til mjög stórs hóps lesenda. Raunar hafa öll útgefin verk Salingers selst prýðilega. En gagnrýnendur kunnu ekki allir að meta þessi verk og töldu þau standa Bjargvættinum langt að baki. Þetta kann að hafa fyllt höfundinn biturleika og átt sinn þátt í einangrun hans.

Gagnrýnendum skjátlaðist þó hrapallega. Smásögur Salingers eru sannkölluð snilldarverk og Nine Stories er bók sem verðskuldar að vera lesin aftur og aftur ekki síður en Bjargvætturinn í grasinu. Síðasta útgefna saga Salingers, Seymour, kann hins vegar að gefa vísbendingu um á hvaða leið til torræðni og óskiljanleika höfundurinn var. Má e.t.v. af henni ráða að óútgefin verk höfundarins séu ekki athyglisverð fyrir aðra en hann sjálfan.